Φαρμακευτικά φυτά και «αρχαίες συνταγές» στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος

1. Από την Καθημερινή (18/6/2011):

Νέες θεραπείες με φάρμακα από την αρχαιότητα

Aπό απλά σιρόπια, κολλύρια, αλοιφές, σταγόνες, χάπια έως και κολπικά υπόθετα που συνδύαζαν δεκάδες ουσίες, η φαρμακευτική αποτέλεσε από την αρχαιότητα μία ιδιαίτερα λεπτομερή επιστήμη για την αντιμετώπιση σχεδόν όλων των γνωστών ασθενειών. Τα γραπτά του Ιπποκράτη αναφέρουν περίπου 250 φαρμακευτικά φυτά. Ο Γαληνός, που χαρακτηρίζεται ως ο δεύτερος σπουδαιότερος γιατρός της Αρχαιότητας μετά τον Ιπποκράτη, στις γραφές του περιέγραψε τα περίφημα «Γαληνικά Φάρμακα», μερικά εκ των οποίων περιείχαν έως και 100 διαφορετικές ουσίες έκαστο. Ο Νικόλαος Μυρεψός (το 1.300 μ.Χ.) συνέταξε συνταγολόγιο με περισσότερα από 2.200 φάρμακα, πολλά εκ των οποίων αφορούσαν μείγματα 3 - 5 διαφορετικών υλικών. Η αρχαία αυτή γνώση κρατάει έως και σήμερα μέσα από γραπτά, τα οποία σημαντικοί εξειδικευμένοι επιστήμονες ερευνούν και ανακαλύπτουν συνεχώς νέες θεραπευτικές ιδιότητες.

Στα αρχαία φάρμακα εστίασαν επιστήμονες κατά τη διάρκεια της 3ης Αμφικτιονίας Εταιρειών και Συλλόγων Ιστορίας και Ηθικής - Δεοντολογίας που διοργανώθηκε το περασμένο Σαββατοκύριακο από το Διεθνές Ιπποκράτειο Ίδρυμα στην Κω.

Όπως ανέφερε στην «Καθημερινή» ο πρόεδρος του ιδρύματος καθηγητής Χειρουργικής κ. Στέφανος Γερουλάνος, για την παρασκευή των φαρμάκων χρησιμοποιούνταν επί το πλείστον βότανα και φυτά, καθώς και ορυκτά και ζωικά υλικά, όπως π. χ. ελεφαντοστό, δόντι λιονταριού ή ακόμα και κόπρανα ζώων.

Μεταξύ των πλέον γνωστών αρχαίων φαρμακευτικών ορυκτών ήταν η «λήμνια γη» (εξαγώγιμο φάρμακο), που εθεωρείτο ότι βοηθούσε στην επούλωση πληγών. Η «λήμνια γη» εξορυσσόταν σε τοποθεσία περίπου στο κέντρο της Λήμνου και αναμειγνυόταν με το αίμα ζώων που θυσιάζονταν. Έπλαθαν το «μείγμα» σε μικρό σχήμα και το σφράγιζαν με ειδική σφραγίδα, για την προστασία του από οποιαδήποτε νοθεία. Το προϊόν είτε χρησιμοποιούνταν με νερό για την αντιμετώπιση τραυμάτων είτε το έδιναν μαζί με το φαγητό. Λόγω της αιμοσφαιρίνης περιείχε σίδηρο, ενώ ακριβώς επειδή είχε χώμα ήταν και καθαρτικό.

Σε πολλές περιπτώσεις πάντως, τα «αρχαία φάρμακα» ήταν καθαρά θέμα αυθυποβολής. Αυτό ισχύει για τον χρυσό που έως και πρόσφατα εικαζόταν ότι ήταν δυνατό θεραπευτικό για τους ρευματισμούς, ενδεχόμενο που δεν έχει επιβεβαιωθεί. Η σκόνη χρυσού χρησιμοποιούνταν ως ουσία σε φαγητά. Όπως αναφέρει ο κ. Γερουλάνος, χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι αυτό του βιεννέζικου σνίτσελ, το οποίο αποτελεί εφεύρεση και μυστικό της κουζίνας των Παλαιολόγων του Βυζαντίου. Η συνταγή μαθεύτηκε μέσω «προξενιού» στη Σαραγόσα της Ισπανίας και μετά στη Βιέννη. Η αρχική συνταγή αφορούσε τη χρήση σκόνης χρυσού πάνω στο κρέας, στην οποία όφειλε το «ξανθό» του χρώμα. Αργότερα, το ξανθό χρώμα αντιγράφεται με μουστάρδα στο «πανέ».

Πάντως, οι φυτικές ουσίες είναι οι πλέον χρησιμοποιούμενες στην αρχαία φαρμακευτική και «κρατούν» καλά ακόμα και σήμερα. Οι κουμαρίνες είναι γνωστά αντιπηκτικά, περιέχονται ως ουσίες στα κούμαρα, και τα χρησιμοποιούσε ο Ιπποκράτης για τη θρομβοφλεβίτιδα. Από τον ταξό (κωνοφόρο αειθαλές δένδρο, πολύ διαδεδομένο ως φράχτης σε κήπους) μπορεί να παραχθεί η ταμοξιφαίνη που αποτελεί σήμερα θεραπεία επιλογής για τον καρκίνο του μαστού. Το λουλούδι βίνκα περιέχει βινκριστίνη που είναι αντικαρκινική ουσία (χημειοθεραπεία). Το αψέντι (αρτεμισία το αψίνθιον) χρησιμοποιείται σήμερα ξανά ως ισχυρό ανθελονοσιακό. Και φυσικά η ασπιρίνη των 110 ετών έχει ως βασικό στοιχείο το σαλικυλικό οξύ. Ο Ιπποκράτης χρησιμοποιούσε φλούδα ιτιάς (salix alba) ως αναλγητικό.

Συνταγές από την αρχαιότητα

«Το καλύτερο φάρμακο για τον πονόλαιμο είναι το χαμομήλι με μέλι και λεμόνι». Η πολύ διαδεδομένη αυτή γνώση έρχεται από την αρχαιότητα, όταν οι Ελληνες θεραπευτές έφτιαχναν σιρόπια με βάση το μέλι, επισημαίνει στην «Καθημερινή» ο πρόεδρος του Διεθνούς Ιπποκράτειου Ιδρύματος, καθηγητής κ. Στέφανος Γερουλάνος.

Οπως αναφέρει ο κ. Γερουλάνος, χρησιμοποιούσαν σαν βάση το μέλι αραιωμένο είτε με νερό είτε με ξίδι στο οποίο προσέθεταν τις φαρμακευτικές ουσίες από τα διάφορα φυτικά εκχυλίσματα.

Οι ουσίες εξάγονταν από τα φυτά είτε με βρασμό, είτε με τον εμποτισμό τους για μεγάλο χρονικό διάστημα σε κρασί ή λάδι.

Αλλη μία συνταγή που «κρατάει» από την αρχαιότητα και χρησιμοποιείται και σήμερα από πολλούς φαρμακοποιούς είναι η αλοιφή για την αντιμετώπιση των πανάδων στα χέρια.

Σύμφωνα με τον κ. Γερουλάνο, η συνταγή είναι πολύ απλή και έχει ως συστατικά το λάδι (θα πρέπει να ζεσταθεί για λίγο), το κερί μέλισσας και τη μαστίχα. «Εάν προστεθούν αυτά τα συστατικά γίνεται μία άσπρη αλοιφή που βοηθά πολύ στο "σβήσιμο” των πανάδων στα χέρια», σημειώνει ο καθηγητής.

Και φυσικά η μαλακτική ιδιότητα της αλόης, που χρησιμοποιείται κατά κόρον σε κρέμες και αλοιφές για το δέρμα, είναι γνωστή από τους αρχαίους χρόνους.

2. Από το goodnet.gr / Χανιώτικα Νέα (16/6/2011):

Νέα φάρμακα από τη χλωρίδα της Κρήτης

Εξαιρετικά πλούσια σε ουσίες, οι οποίες ενδέχεται να φανούν ιδιαίτερα χρήσιμες για την κατασκευή νέων φαρμάκων αντιμετώπισης σοβαρών ασθενειών, είναι η χλωρίδα της Κρήτης και γενικότερα της Ελλάδας. Ωστόσο, ελάχιστες είναι οι ελληνικές εταιρείες που ασχολούνται με την έρευνα και την ανάπτυξη νέων φαρμάκων καθώς το κόστος φτάνει σε δυσθεώρητα ύψη, με αποτέλεσμα η όλη διαδικασία να καθίσταται απαγορευτική.

Τα παραπάνω επεσήμανε, μιλώντας στα «Χανιώτικα Νέα», ο καθηγητής του Πανεπιστήμιου Αθηνών (τμήμα Φαρμακευτικής, τομέας Φαρμακογνωσίας και Χημείας Φυσικών Προϊόντων), Βασίλης Ρούσσης, στο περιθώριο των εργασιών του τετραήμερου διεθνούς συνεδρίου που πραγματοποιήθηκε στις εγκαταστάσεις της Ορθόδοξης Ακαδημίας Κρήτης στο Κολυμπάρι και το οποίο ασχολήθηκε τόσο με τη μελέτη βιοδραστικών ουσιών που προέρχονται από φυσικές πηγές, όσο και με τις δυνατότητες αξιοποίησής τους στον χώρο της φαρμακευτικής, της κοσμητολογίας και των συμπληρωμάτων διατροφής.

Το συνέδριο, στο οποίο συμμετείχαν περισσότεροι από 120 επιστήμονες από 29 χώρες, οργανώθηκε από το Πανεπιστήμιο Αθηνών και τέλεσε υπό την αιγίδα της Ευρωπαϊκής Φυτοχημικής Εταιρείας, η οποία είναι και η μεγαλύτερη επιστημονική εταιρεία στον χώρο των φυσικών προϊόντων. Οι εργασίες του συνεδρίου ξεκίνησαν στις 12 Ιουνίου και ολοκληρώθηκαν την Τετάρτη 15 Ιουνίου.

Ο κ. Ρούσσης επεσήμανε ότι «η χλωρίδα της Ελλάδας και ιδιαίτερα της Κρήτης είναι εξαιρετικά πλούσια. Μέχρι τώρα μελέτες έχουν δείξει ότι υπάρχουν μόρια, τα οποία έχουν το δυναμικό να 'περπατήσουν' πιο κάτω και να χρησιμοποιηθούν για την παραγωγή νέων φαρμάκων. Από την άλλη, υπάρχει μια δυστοκία στις συνεργασίες των πανεπιστημίων - ερευνητικών κέντρων με τις εταιρείες, οι οποίες θα έπρεπε να είναι ο φορέας εξέλιξης. Και ο λόγος είναι ότι έχουμε πολύ λίγες ελληνικές εταιρείες, οι οποίες ασχολούνται με έρευνα και ανάπτυξη. Οι περισσότερες εταιρείες που έχουμε σήμερα είναι μεταπρατικές ή κάνουν αντιγραφές φαρμάκων, των οποίων οι πατέντες έχουν λήξει».

Ο κ. Ρούσσης τόνισε, απαντώντας σε σχετική ερώτηση, ότι «η χρηματοδότηση της βασικής έρευνας είναι πάρα πολύ μικρή από την πλευρά της κοινωνίας. Ως χώρα, δεν μπορώ να πω ότι είμαστε από τους ουραγούς. Έχουμε ένα βασικό πλεονέκτημα, που είναι η χλωρίδα της Ελλάδας, η οποία είναι εξαιρετικά πλούσια, άρα καθόμαστε πάνω σε ένα θησαυρό και αυτό που μας χρειάζεται είναι περισσότερα χρήματα, έτσι ώστε να φτάσουμε όσο το δυνατόν πιο γρήγορα στα μόρια που έχουν φαρμακολογικό ενδιαφέρον. Είναι μία ακριβή έρευνα, αν σκεφθεί κανείς ότι 1 από τις 10.000 ουσίες που απομονώνονται καταλήγει να γίνει φάρμακο και ταυτόχρονα θα πρέπει να υπάρχουν περίπου 2 δισεκατομμύρια ευρώ από πίσω, ως υποστήριξη. Τόσο κοστίζει περίπου η ανάπτυξη ενός νέου φαρμάκου, γεγονός που σχεδόν καθιστά απαγορευτικό για κάποιο ελληνικό εργαστήριο να φτάσει ως το τέλος», σημείωσε ο κ. Ρούσσης.

Παράλληλα, υπογράμμισε ότι «συνήθως, αυτό που γίνεται είναι το εξής: οι επιστήμονες φτάνουν την έρευνα μέχρι το στάδιο των προκλινικών ερευνών, μετά έρχονται κάποιες μικρές βιοτεχνολογικές εταιρείες, οι οποίες αγοράζουν τα αποτελέσματα της έρευνας, προχωράνε μέχρι το πρώτο ή δεύτερο στάδιο κλινικών ερευνών και μετά έρχονται οι μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες, οι οποίες αγοράζουν τις μικρές εταιρείες και μαζί με αυτές και τα δικαιώματα εξέλιξης ενός νέου φαρμάκου. Αν αθροίσουμε όλο το κόστος, από την αρχή μέχρι το τέλος, είναι γύρω στα 2 δισ. ευρώ για ένα φάρμακο».

Σε κάθε περίπτωση, όπως ανέφερε ο κ. Ρούσσης, «στόχος μας είναι το καινούριο φάρμακο. Ταυτόχρονα, όμως, ουσίες, οι οποίες μπορεί να έχουν μία θετική επίδραση στον οργανισμό και δεν είναι τόσο δραστικές να γίνουν φάρμακο, μπορεί να χρησιμοποιηθούν σαν συμπληρώματα διατροφής, σε φαρμακευτικά καλλυντικά, έτσι ώστε να προσφέρουν τις ευεργετικές δράσεις στον άνθρωπο, χωρίς κατ' ανάγκη να έχουν τη δυνατότητα να θεραπεύσουν προβλήματα υγείας, όπως είναι ο καρκίνος, όπως είναι σοβαρές δερματικές παθήσεις, η ψωρίαση ή να έχουν μικροβιακές δράσεις για να γίνουν καινούριο αντιβιοτικό».

Αναφερόμενος στις εργασίες του συνεδρίου, ο κ. Ρούσσης σημείωσε ότι οι περισσότερες εργασίες που παρουσιάζονται σε αυτό «αφορούν μελέτη νέων μορίων. Νέες ουσίες, που απομονώνονται και οι οποίες παρουσιάζουν φαρμακολογική δράση. Είναι ένας συνδυασμός χημικών με φαρμακολόγους, οι οποίοι παρακολουθούν και παρουσιάζουν τις δουλειές τους στο συνέδριο και βλέπουμε να εμφανίζονται καινούρια μόρια, τα οποία δεν είχαν απομονωθεί στο παρελθόν.

Ταυτόχρονα, για μόρια, τα οποία ξέραμε ότι υπάρχουν, εμφανίζονται καινούριες φαρμακολογικές δράσεις. Απλά συστατικά, τα οποία μπορεί να βρίσκονται ακόμη και σε λαχανικά, που είναι κομμάτι της κοινής μας δίαιτας, εμφανίζονται να έχουν δράσεις αντιοξειδωτικές, παραδείγματος χάρη, που σταματάνε τη φλεγμονή, που είναι και ένας από τους βασικούς παράγοντες που οδηγούν τον καρκίνο».