Η εγκληματικότητα στην καθημερινότητα του φαρμακοποιού

Εάν προσφέραμε σε έναν άνθρωπο τη δυνατότητα να επιλέξει, με κριτήριο την ασφάλεια, ανάμεσα στη δουλειά του ταμία μιας τράπεζας και του φαρμακοποιού, πιθανότατα θα επέλεγε να βρεθεί πίσω από τον πάγκο του φαρμακείου. Στο μυαλό του μέσου πολίτη το επάγγελμα του φαρμακοποιού φαντάζει ακίνδυνο, όμως τα κρούσματα ληστειών και διαρρήξεων στα φαρμακεία αναδεικνύουν τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν οι φαρμακοποιοί. Μπορεί για τους περισσότερους ανθρώπους ο θησαυρός να κρύβεται στην άκρη του ουράνιου τόξου, κάποιοι ληστές, όμως, τον αναζητούν στα συρτάρια του φαρμακείου.

Κύριος στόχος των ληστών τα ναρκωτικά φάρμακα

Κυριότερο στόχο των ληστών αποτελούν τα ναρκωτικά φάρμακα. Είναι πολλοί οι φαρμακοποιοί που έχουν βρεθεί αντιμέτωποι με τοξικομανείς που εξωθούνται στην παραβατική συμπεριφορά για να ικανοποιήσουν το πάθος τους. «Έρχονται το βράδυ και χτυπάνε τα κάγκελα με ξύλα, λοστούς και ό,τι άλλο βρουν, ζητώντας να τους δώσουμε ηρεμιστικά ή άλλα ναρκωτικά φάρμακα» αναφέρει στο Φ.Κ. φαρμακοποιός του κέντρου της Αθήνας, ο οποίος ζήτησε να μην αναφερθεί το όνομά του εξηγώντας ότι: «Πολλές φορές ούτε καν αναφέρουμε τα περιστατικά στην Αστυνομία. Ποιος μπορεί να μας εγγυηθεί ότι, αν συλλάβουν κάποιον, δεν θα έρθει μετά στο φαρμακείο για να μας κάνει κακό;»

Σε αρκετές περιπτώσεις, οι ληστές δεν δίστασαν να χρησιμοποιήσουν βία, προκαλώντας τραυματισμούς στους φαρμακοποιούς, ενώ υπάρχουν περιστατικά τα οποία είχαν τραγική κατάληξη. «Δυστυχώς έχουν καταγραφεί κρούσματα στα οποία υπήρξαν τραυματισμοί των φαρμακοποιών» αναφέρει στο Φ.Κ. ο γενικός γραμματέας του Πανελλήνιου Φαρμακευτικού Συλλόγου, Δημήτρης Καραγεωργίου. «Οι ληστείες στα φαρμακεία είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση. Έχουμε να κάνουμε με τοξικομανείς δράστες, που αναζητούν χρήματα και ναρκωτικά φάρμακα. Συγκριτικά όμως με άλλα επαγγέλματα, παίρνουμε το μικρότερο μερίδιο εγκληματικότητας, ενώ τα τελευταία χρόνια παρατηρείται πτωτική τάση στον αριθμό των ληστειών (σε πανελλαδικό επίπεδο)».

Το τελευταίο διάστημα, πάντως, παρατηρήθηκε έξαρση των κρουσμάτων στην περιοχή της Θεσσαλονίκης. «Η κατάσταση είναι δύσκολη, καθώς υπάρχει έξαρση στις ληστείες στα φαρμακεία της πόλης μας» δηλώνει στο Φ.Κ. ο γραμματέας του Φαρμακευτικού Συλλόγου της Θεσσαλονίκης, Διονύσης Ευγενίδης. «Υπάρχουν κρούσματα ένοπλων ληστειών ακόμα και μέρα μεσημέρι, ενώ σε μια περίπτωση οι ληστές κλείδωσαν ένα φαρμακοποιό μέσα στο φαρμακείο του». Ο Δ. Ευγενίδης εξηγεί ότι στόχος των δραστών είναι να αποσπάσουν ναρκωτικά φάρμακα και χρήματα, ενώ αναφερόμενος στους τρόπους αντιμετώπισης αυτών των περιστατικών θεωρεί ότι: «Επιβάλλεται οι φαρμακοποιοί να πάρουν μέτρα προφύλαξης και αποτροπής, όπως είναι τα ρολά από αλουμίνιο για παράδειγμα. Η Αστυνομία δεν μπορεί να βοηθήσει. Είναι μεγάλος ο αριθμός των φαρμακοποιών και φυσικά δεν μπορούμε να έχουμε ένα αστυνομικό έξω από κάθε φαρμακείο».

Λαθρεμπόριο φαρμάκων

Μια άλλη σημαντική διάσταση της εγκληματικής δράσης που στοχεύει στα φαρμακεία είναι και το λαθρεμπόριο φαρμάκων. Σε αυτή την περίπτωση έχουμε διαρρήξεις στις οποίες οι δράστες στοχεύουν σε ακριβά φάρμακα, όπως καρδιολογικά, αντικαρκινικά, σκευάσματα για τη ρύθμιση της χοληστερίνης, αλλά και φάρμακα που περιέχουν ψυχοτρόπες και ναρκωτικές ουσίες. Σε αυτές τις διαρρήξεις, σύμφωνα με την αστυνομία, οι διαρρήκτες φαίνεται να γνωρίζουν πολύ καλά το χώρο του φαρμακείου στο οποίο εισβάλλουν, γεγονός που οδηγεί στο συμπέρασμα ότι το έχουν επισκεφθεί στο παρελθόν υποδυόμενοι τους πελάτες.

• Το ηλεκτρονικό λαθρεμπόριο

Τα κλεμμένα σκευάσματα προωθούνται είτε απευθείας στο εξωτερικό είτε διακινούνται μέσα από το διαδίκτυο. Το έγκλημα στον κυβερνοχώρο είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό και δύσκολα αντιμετωπίσιμο καθώς οι λαθρέμποροι βρίσκονται μεταξύ αυτών που κατεξοχήν αξιοποιούν τις μεθόδους κρυπτογράφησης και με αυτόν τον τρόπο αποφεύγουν τις διωκτικές αρχές. Τα παράνομα φαρμακεία του διαδικτύου προσφέρουν τη δυνατότητα στον επισκέπτη της ιστοσελίδας τους να αποκτήσει οποιοδήποτε σκεύασμα επιθυμεί χωρίς συνταγή και με μικρότερο τίμημα από τη λιανική τιμή πώλησης.

Οι στρατηγικές πώλησης των παράνομων ηλεκτρονικών φαρμακείων στοχεύουν κυρίως σε άτομα νεαρής ηλικίας, τα οποία είτε έχουν εθιστεί σε ναρκωτικές ουσίες είτε παρασύρονται και επιθυμούν να «πειραματιστούν» με σκευάσματα που προκαλούν αίσθηση ενεργητικότητας και ευεξίας όπως οι αμφεταμίνες. ’λλωστε είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι, όταν παρατηρηθεί έλλειψη ηρωίνης στο λαθρεμπόριο, πολλοί χρήστες καταφεύγουν στη χρήση ισχυρών δόσεων αμφεταμινών. Σύμφωνα με μελέτες που έγιναν στις Η.Π.Α., ο τζίρος από τις πωλήσεις τέτοιων σκευασμάτων, πολλά από τα οποία είναι και απομιμήσεις, θα ξεπεράσει τα 75 δισεκατομμύρια δολάρια το 2010.

Καθησυχαστικός, σε ό,τι αφορά το φαινόμενο αυτής της νέας μορφής εγκληματικής δράσης, εμφανίζεται ο γενικός γραμματέας του Π.Φ.Σ., Δημήτρης Καραγεωργίου. «Στην Ελλάδα, η διακίνηση φαρμάκων μέσω διαδικτύου είναι πολύ χαμηλή σε σχέση με το εξωτερικό. Επιπλέον, το παράλληλο εμπόριο είναι πλέον νόμιμο, συνεπώς δεν έχει νόημα κάποιος να προωθήσει φάρμακα στο εξωτερικό παράνομα ενώ ακόμα και αν στοχεύσει σε ένα φαρμακείο για να συγκεντρώσει αυτά τα φάρμακα δεν θα βρει τις κατάλληλες ποσότητες από τη στιγμή που τα φαρμακεία μας δεν διατηρούν μεγάλα στοκ».

• Το «νόμιμο» λαθρεμπόριο

Φυσικά, το λαθρεμπόριο φαρμάκων μπορεί να λάβει και «νόμιμη» διάσταση, με την περίπτωση των «πληρωμένων» ή πλαστών συνταγών. «Αρκετές φορές, εμφανίζεται στο φαρμακείο κάποιος τοξικομανής, ο οποίος έχει στα χέρια του συνταγή στην οποία περιέχονται ναρκωτικά φάρμακα», δηλώνει στο Φ.Κ. η Ευρυδίκη Μυλωνάκη, φαρμακοποιός στα Χανιά. «Θυμάμαι χαρακτηριστικά μια περίπτωση στην οποία ένα άτομο μου παρουσίασε μια τέτοια συνταγή. Εγώ κατάλαβα ότι επρόκειτο να πουλήσει αυτά τα φάρμακα και αρνήθηκα να τον εξυπηρετήσω, γεγονός που τον εξαγρίωσε με αποτέλεσμα να μου πει ότι “αυτό θα του το πληρώσω”. Αυτά τα περιστατικά, μαζί με τις ληστείες και τις διαρρήξεις, μας κάνουν να φοβόμαστε» συμπληρώνει η Χανιώτισσα φαρμακοποιός, για να επισημάνει ότι: «η εγκληματικότητα στην κοινωνία είναι απόρροια μιας κατάστασης για την οποία είμαστε όλοι συνυπεύθυνοι».

Επιτακτική ανάγκη η ευαισθητοποίηση της πολιτείας και του κοινωνικού συνόλου

Με 11.000 φαρμακεία στην Ελλάδα, το ζήτημα της εγκληματικότητας στον κλάδο των φαρμακοποιών ανάγεται σε σημαντικό ζήτημα για την ελληνική κοινωνία, συνεπώς και για την επιστήμη της εγκληματολογίας. Ο Ευστράτιος Γεωργούλας, επίκουρος καθηγητής και διευθυντής του Εργαστηρίου Κοινωνιολογίας της Νεότητας, του Ελεύθερου Χρόνου και του Αθλητισμού στο Τμήμα Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου, μιλάει στο Φ.Κ. για την εγκληματικότητα, το ζήτημα των τοξικομανών, το λαθρεμπόριο φαρμάκων και τις ευθύνες της πολιτείας:

Η θετική απάντηση στη συγκεκριμένη ερώτηση υπονοεί ότι υπάρχει μια αιτιολογική σύνδεση μεταξύ οικονομικής κρίσης και διάπραξης εγκληματικής πράξης, κάτι το οποίο δεν έχει επιβεβαιωθεί από ερευνητικά δεδομένα τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Αυτό που μπορούμε να πούμε είναι ότι σε περιόδους οικονομικής κρίσης είναι πιθανό να αυξάνεται η ποινικοποίηση και να γίνεται πιο αυστηρή η δράση των επίσημων φορέων του κοινωνικού ελέγχου (αστυνομία, δικαστικό σύστημα, νόμοι), με συνέπεια το απτό αποτέλεσμα αυτής της δράσης (το καταγεγραμμένο έγκλημα) να αυξάνεται, περιορίζοντας το σκοτεινό αριθμό της εγκληματικότητας σε ορισμένα όμως εγκλήματα και σε συγκεκριμένες κατηγορίες δραστών.

Η υπόθεση εργασίας ότι ληστείες γίνονται μόνο βραδινές ώρες ή σε συνθήκες που υπάρχει μεγαλύτερη ευκαιρία διάπραξης προέρχεται από τη θεωρητική οπτική ότι το έγκλημα είναι υπόθεση λήψης απόφασης μεταξύ κόστους (για το δράστη να πιαστεί) και οφέλους (για το δράστη να το μεγιστοποιήσει). Η ωφελιμιστική και καθαρά λειτουργιστική-φιλελεύθερη προσέγγιση δεν επιβεβαιώνεται, ακόμα και για τις ληστείες, από μια απλή έρευνα στο ιστορικό της καταγεγραμμένης αυτής πράξης. Με απλά λόγια «οι ληστείες γίνονται και πρωινές ή μεσημεριανές ώρες» χωρίς το πλέον.

Αναφορικά με τις ληστείες και τις διαρρήξεις που καταγράφονται στα αποτελέσματα του επίσημου κοινωνικού ελέγχου, και όχι σε αυτά που διαπράττονται πραγματικά αλλά ποτέ δεν φτάνουν να καταγγελθούν ή να καταδικαστούν («σκοτεινός» αριθμός της εγκληματικότητας), είναι λογικό αυτά να είναι τα ακριβά, δυσεύρετα και κυρίως νομιμοποιημένα ναρκωτικά φάρμακα που αποτελούν προβαλλόμενους τρόπους αντιμετώπισης προβλημάτων που έχουν ιατρικοποιηθεί, αλλά δεν είναι προσβάσιμα σε όλους παρά μόνο σε αυτούς που δρουν εντός συστήματος.

Υπάρχει μια μεγάλη γκάμα δραστηριοτήτων, που αυτή τη στιγμή είτε δεν έχουν ποινικοποιηθεί είτε διαφεύγουν της αντιμετώπισης του επίσημου κοινωνικού ελέγχου, οι οποίες όμως αποτελούν κοινωνικό κακό. Μια τέτοια δραστηριότητα είναι και η διακίνηση φαρμακευτικού υλικού μέσω διαδικτύου. Πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο επιστημονικής έρευνας ένα τέτοιο θέμα, όπως και πρέπει να αποτελέσει αντικείμενο πολιτικής διεκδίκησης από τους αρμόδιους φορείς η ευαισθητοποίηση του κοινωνικού συνόλου και της επίσημης πολιτείας για την έγκαιρη και έγκυρη αντιμετώπιση αυτού του προβλήματος.

Γενικότερα το ηλεκτρονικό εμπόριο αποτελεί ένα σύγχρονο και προβαλλόμενο τρόπο διακίνησης αγαθών και υπηρεσιών, ο οποίος λειτουργεί πέρα και πάνω από οποιοδήποτε έλεγχο του κοινωνικού συνόλου, έστω και με έμμεσο τρόπο, όπως καθορίζουν οι αρχές της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας μας. Δυστυχώς είμαι απαισιόδοξος γιατί θεωρώ ότι, ειδικά για το ηλεκτρονικό εμπόριο (και άρα και των φαρμάκων), υπάρχει πολιτική βούληση μη ελέγχου και άρα μη αντιμετώπισης από υπερεθνικούς οργανισμούς. Δεν μπορώ να το εξηγήσω αλλιώς, καθώς για αντίστοιχα θέματα, όπως η ηλεκτρονική διακίνηση ιδεών, υφίσταται αντιμετώπιση τόσο σε εθνικό επίπεδο (π.χ. Κίνα) όσο και σε διεθνές. Βέβαια «τα πάντα ρει» αν «χείρα κίνει».

Το δέον σαφώς θα πρέπει να συνδέεται με την αλλαγή στη δομή της αντιμετώπισης που έχει καθιερώσει η πολιτεία για το συγκεκριμένο πρόβλημα. Όταν δηλαδή η πολιτεία προτείνει ως την καλύτερη αντιμετώπιση για το συγκεκριμένο ζήτημα την ιατρικοποίηση του προβλήματος -δημιουργώντας αδύναμες δομές παροχής υποκαταστάτων αλλά συντηρώντας παράλληλα μια μαύρη αγορά τους- είναι λογικό οι τοξικομανείς που δεν καλύπτονται από τους δύο προηγούμενους τρόπους-δομές να αναζητούν μόνοι τους τη λύση που προβάλλει η επίσημη πολιτεία. Αν αλλάξει το επιθυμητό μοντέλο, π.χ., τα στεγνά προγράμματα γίνουν η καλύτερη και μοναδική επιλογή επίσημης απάντησης της κοινωνίας στο πρόβλημα της τοξικομανίας, τότε δεν θα υφίσταται πρόβλημα διαρρήξεων σε φαρμακεία.

Η επιστήμη της εγκληματολογίας δεν υφίσταται σε ένα αξιολογικά ουδέτερο κενό, αλλά παράγεται και αναπαράγεται μέσα στην ίδια μήτρα της κοινωνίας που παράγεται και η πολιτική, οι ιδεολογίες κτλ. Κατά συνέπεια, ανάλογα με το κυρίαρχο αξιολογικό μοντέλο, οι θεωρίες και οι έρευνες της εγκληματολογίας προσδιορίζουν αντίστοιχα απόψεις και δεδομένα που καθορίζουν μεγαλύτερη επικινδυνότητα κατά την επιθυμία της εξουσίας, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι την ίδια χρονική περίοδο δεν υπάρχει η δυνατότητα παραγωγής εγκληματολογικής γνώσης που ασκεί κριτική στα παραπάνω και δημιουργεί αντίπαλη επιστημονική γνώση. Στο συγκεκριμένο πρότυπο μπορεί κάποιος να πει (και να το αποδείξει) ότι μεγαλύτερο κοινωνικό κακό μπορεί να παραχθεί από μια τράπεζα που αυξάνει τα επιτόκιά της σε σχέση με ένα τοξικομανή ληστή.

Η εικόνα μιας πραγματικότητας και τα συναισθήματα που τη συνοδεύουν δημιουργούνται κατά κύριο λόγο από το συνδυασμό προσωπικής γνώσης και προσωπικής επεξεργασίας αυτής μέσω της δράσης φορέων κοινωνικοποίησης. Καθώς η προσωπική γνώση για τη συνολική εγκληματικότητα είναι αδύνατη και ο κύριος φορέας κοινωνικοποίησης είναι τα σημερινά ΜΜΕ, είναι λογικό να υποθέτουμε ότι υφίσταται μια κοινωνική κατασκευή για το έγκλημα. Στο πλαίσιο αυτό το κλίμα ανασφάλειας που κατασκευάζεται από τα ΜΜΕ, όπως έχουν δείξει και αντίστοιχες έρευνες, συνδέεται άμεσα με την ανάδυση μιας νέας μεγάλης αγοράς η οποία είναι η αγορά συστημάτων ασφάλειας τόσο για ιδιώτες όσο και μεγαλύτερες δομές (επιχειρήσεις, κράτη, υπερεθνικοί οργανισμοί). Αυτό το κλίμα, δε, συντηρείται και από το γεγονός ότι στα ΜΜΕ προβάλλονται, ως στοιχεία πραγματικού εγκλήματος, τα στοιχεία του καταγεγραμμένου εγκλήματος, δηλαδή η δράση της αστυνομίας και οι καταδίκες, με αποτέλεσμα, όταν σημειωθεί μια αλλαγή σε αυτή τη δράση, να φαίνεται ως αλλαγή στην εγκληματικότητα, γεγονός το οποίο οδηγεί σε μια παραμορφωμένη εικόνα.