Επιτυχημένα φάρμακα: θέμα τύχης ή προσεκτικού σχεδιασμού;

Ο καθένας από εμάς κατά τη διάρκεια της ζωής του θα καταναλώσει πιθανότατα περισσότερα από 14.000 χάπια και αυτό χωρίς να λαμβάνονται υπ’ όψη τα μη συνταγογραφούμενα φάρμακα. Ο μέσος άνθρωπος θα έχει καταναλώσει περίπου 28.000 παυσίπονα, θα έχει λάβει τουλάχιστον μία αντιβιοτική αγωγή ανά δύο χρόνια και στην ηλικία των 70 ετών αναμένεται να λαμβάνει τουλάχιστον 5 χάπια την ημέρα.

Παρόλο που φαίνεται ότι δεν μπορούμε να ζήσουμε χωρίς αυτά, πόσα γνωρίζουμε στην πραγματικότητα για τα χάπια που παίρνουμε; Συνήθως σκεφτόμαστε ότι τα φάρμακα αναπτύσσονται εξαρχής για την αντιμετώπιση συγκεκριμένων παθήσεων, αλλά συχνά ο σχεδιασμός τους δεν είναι τόσο «στοχευμένος» όσο θα θέλαμε να πιστεύουμε.

Η αλήθεια είναι ότι η επιτυχής ανάπτυξη των φαρμάκων βασίζεται περισσότερο συχνά στην «τύχη» παρά σε «προσεκτικό σχεδιασμό» και το ακριβές είδος της δράσης τους διαγιγνώσκεται αφού τα λάβουμε. Για παράδειγμα έχει αποδειχτεί ότι μια εισπνεόμενη θεραπεία για το άσθμα προλαμβάνει παράλληλα τις πρόωρες γεννήσεις, ενώ ένα «διάσημο» δηλητήριο, το αρσενικό, επανέρχεται πλέον ως θεραπεία έναντι της λευχαιμίας.

Ακόμη και το πιο γρήγορα ευπώλητο φάρμακο που έγινε ποτέ, το Viagra, δεν χρησιμοποιείται για τον σκοπό για τον οποίο είχε αναπτυχθεί αρχικά.

Ξεκίνησε χρόνια πριν, με την κωδική ονομασία UK92480, ως μια νέα πειραματική θεραπεία για τη στηθάγχη, μία παθολογική κατάσταση στην οποία συστέλλονται και στενεύουν τα αγγεία που τροφοδοτούν με αίμα την καρδιά. Η φαρμακευτική εταιρεία Pfizer έψαχνε για κάποιο φάρμακο που θα «χαλάρωνε» τα αγγεία αυτά, ωστόσο οι δοκιμές του φαρμάκου σε ανθρώπους ήταν απογοητευτικές.

Η Pfizer ετοιμαζόταν λοιπόν να εγκαταλείψει το συγκεκριμένο ερευνητικό πρόγραμμα και τις παραπέρα κλινικές δοκιμές της ουσίας, ώσπου άρχισαν ξαφνικά να αυξάνονται οι αναφορές από άνδρες ασθενείς που συμμετείχαν στις έρευνες , για μία ασυνήθιστη «παρενέργεια»: συχνές στύσεις.

Κατόπιν αυτού η εταιρεία ανέθεσε στον κύριο ερευνητή της, δρ. Chris Wayman, να διερευνήσει το τι ακριβώς συνέβαινε. Ο επιστήμονας ακολούθως δημιούργησε ένα μοντέλο του ανδρικού αναπαραγωγικού συστήματος στο εργαστήριο. Πήρε μια σειρά δοκιμαστικών σωλήνων με αδρανές διάλυμα στους οποίους τοποθέτησε από ένα κομμάτι πεϊκού ιστού ανδρών με στυτική δυσλειτουργία. Μέσα από μια σειρά πειραμάτων διαπίστωσε ότι μετά από την επίδραση του Viagra, τα αγγεία που τροφοδοτούσαν με αίμα τα κομμάτια του ιστού ξαφνικά χαλάρωναν, γεγονός που μιμούνταν την απαραίτητη προϋπόθεση για την πρόκληση της στύσης. «Το εκπληκτικό σ’ αυτή τη μελέτη ήταν ότι είδαμε αποκατάσταση της στυτικής δυσλειτουργίας. Γνωρίζαμε πλέον ότι είχαμε απέναντι μας μια πολύ ενδιαφέρουσα και ιδιαίτερη περίπτωση», είχε δηλώσει μετά τις έρευνες ο δρ. Wayman.

Πριν την κυκλοφορία του Viagra το 1998, δεν υπήρχε κάποια θεραπεία σε μορφή χαπιού για τη στυτική δυσλειτουργία, παρά μόνο ένα ενέσιμο φάρμακο και ένα αρκετά άβολο είδος προσθετικού εμφυτεύματος. Μετά την τυχαία αυτή ανακάλυψη όμως και χάρη σ’ ένα «αποτυχημένο» φάρμακο για τη στηθάγχη, οι άνδρες είχαν στη διάθεσή τους μία επιπλέον θεραπευτική επιλογή για την αντιμετώπιση κάποιας άλλης ένδειξης. Σήμερα το Viagra είναι από τα πιο συνταγογραφούμενα φάρμακα στον κόσμο.

Τα φάρμακα, πριν κυκλοφορήσουν στην αγορά, υποβάλλονται σε μακροχρόνιες και λεπτομερείς κλινικές δοκιμές αλλά σε πολλές περιπτώσεις η «πραγματική» δοκιμή ξεκινά μόνο αφού μεγάλα τμήματα του πληθυσμού αρχίσουν να τα λαμβάνουν.

Ο Patrick Vallance, επικεφαλής του τμήματος Έρευνας της εταιρείας GlaxoSmithKline σημειώνει χαρακτηριστικά «κατά κάποιον τρόπο, μετά την κυκλοφορία του φαρμάκου μαθαίνουμε ουσιαστικά άλλα τόσα σε σχέση με αυτά που γνωρίζαμε πριν την κυκλοφορία του».

Δεν υπάρχει γι’ αυτό αντιπροσωπευτικότερο παράδειγμα από την περίπτωση της μεθυλφαινιδάτης, μιας ουσίας ευρύτερα γνωστής με το εμπορικό όνομα Ritalin, που χρησιμοποιείται για τη θεραπεία του Συνδρόμου Υπερκινητικότητας-Ελλειμματικής Προσοχής (ADHD). Η συγκεκριμένη ένδειξη ανακαλύφθηκε τυχαία, αφού η ουσία αρχικά αναπτύχθηκε πριν 50 χρόνια για τη θεραπεία ενηλίκων με κατάθλιψη. Ακόμη και σήμερα ανακαλύπτονται συνεχώς νέες πιθανές ενδείξεις του φαρμάκου. Επιστήμονες διαπίστωσαν πρόσφατα για παράδειγμα ότι η ουσία μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ως ενισχυτικό της ικανότητας συγκέντρωσης και μάθησης, σε άτομα που δεν πάσχουν από ADHD.

Οι «ανεπιθύμητες» ενέργειες των φαρμάκων όμως δεν είναι πάντα ευεργετικές. Οι εν δυνάμει βλαβερές παρενέργειες των φαρμάκων είναι αυτές που θα πρέπει να διερευνώνται εκτενέστερα.

«Δεν υπάρχει 100% ασφαλές φάρμακο, ούτε και φάρμακο για το οποίο να γνωρίζουμε απολύτως τα πάντα και γι αυτό, ως έναν βαθμό, θα υπάρχει πάντα κάποια αβεβαιότητα», τονίζει ο δρ. Vallance. «Όταν δημιουργείς ένα φάρμακο προσπαθείς να παρέμβεις σε μια βασική βιολογική λειτουργία. Πρόκειται για μια σημαντική αλλαγή στον οργανισμό που δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς κάποιες ανεπιθύμητες ενέργειες, οπότε το ερώτημα που τίθεται στην περίπτωση αυτή είναι: ποια ρίσκα είσαι έτοιμος να πάρεις, προκειμένου να επιτύχεις ποια αποτελέσματα;».

Πηγή: BBC