Θεραπεία «αποκλειστική» για κάθε έναν ασθενή

Έως σήμερα η παραγωγή φαρμάκων ήταν μια πολυδάπανη και χρονοβόρα διαδικασία που απαιτούσε χρόνια κλινικών δοκιμών, χιλιάδες νεκρά πειραματόζωα πριν καν δοκιμαστούν σε ασθενείς, ενώ οι ουσίες που προτείνονταν για την αντιμετώπιση παθήσεων και τα αποτελέσματα δεν ήταν εγγυημένα.

Ο εμπειρικός τρόπος δοκιμής ουσιών και η ανάγκη παραγωγής ενός μοναδικού σκευάσματος προκειμένου να είναι συμφέρουσα η κυκλοφορία του στο εμπόριο, έριχναν σε πολλές περιπτώσεις το στατιστικό μέσο όρο της δραστικότητάς του ακόμα και πολύ κάτω του 50%.

Ο στόχος τώρα είναι η δημιουργία εξατομικευμένων θεραπειών για κάθε ασθενή.

«Πάμε στην κατασκευή φαρμάκων "κομμένων και ραμμένων" για κάθε ασθενή χωριστά πλέον» υπογραμμίζει ο Αστέριος Τσιφτσόγλου, καθηγητής Φαρμακολογίας στο Α.Π.Θ. «Αυτό δε σημαίνει ένα φάρμακο για τον καθένα μας ξεχωριστά, αλλά προσαρμογή των φαρμακευτικών ουσιών στα ιδιαίτερα ποσοστά ωφέλειας ή τοξικότητας του οργανισμού μας. Τα φάρμακα μεταβολίζονται και φτιάχνουν ουσίες που μπορεί να προκαλέσουν τοξικότητα. Προσωπική θεραπεία σημαίνει προσαρμοστικότητα της θεραπείας πάνω στο ιδιαίτερο προφίλ κάθε ασθενούς».

«Η εκδήλωση μιας ασθένειας οφείλεται κατά 70% στο περιβάλλον και τον τρόπο ζωής μας», ενώ «η επιστήμη οδεύει στην κατασκευή φαρμάκων "κομμένων και ραμμένων" για κάθε ασθενή χωριστά πλέον, προσαρμοσμένα στο προφίλ του καθενός», είναι δύο από τις ανακοινώσεις επιστημόνων που αφορούν όλους μας και που συζητήθηκαν εκτενώς στο πλαίσιο του 33ου Διεθνούς και 11ου Ευρωπαϊκού Συνεδρίου Βιοχημείας, το οποίο πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα και στο οποίο συμμετείχαν 2.500 επιστήμονες από όλο τον κόσμο.

«Στο τελευταίο τεύχος του διεθνούς επιστημονικού περιοδικού Journal of Clinical Oncology δημοσιεύτηκε μια μελέτη για την αντίδραση 54 γυναικών με καρκίνο του μαστού στην ίδια φαρμακευτική ουσία, η οποία τους χορηγήθηκε μεταξύ των ετών 2001 και 2006 και χρησιμοποιείται ευρύτατα στη θεραπεία του. Τα αποτελέσματα ήταν αποθαρρυντικά. Η ομάδα των Ιταλών επιστημόνων του νοσοκομείου της Πάρμα βρήκε πως μόλις το 25-30% ανταποκρινόταν θετικά στο φάρμακο, ενώ το υπόλοιπο 70% κατέληγε στο θάνατο σε μια περίοδο 12-48 μηνών. Η αιτία βρισκόταν στα γονίδια. Οι ασθενείς ανήκαν σε πέντε υποομάδες με διαφορετικό γενετικό προφίλ. Η μία από τις τέσσερις ομάδες αντιδρούσε πολύ καλά στη θεραπεία. Οι υπόλοιπες, όχι».

Σύμφωνα με τον δρ. David Houssman, καθηγητή Μοριακής Βιολογίας στο Τεχνολογικό Ινστιτούτο της Μασσαχουσέτης (M.I.T.), «μικρές διαφοροποιήσεις στο γονιδίωμα που όλοι έχουμε μπορεί να οδηγήσουν κάποιον ασθενή ακόμα και στο θάνατο, αν πάρει ένα γενικό φάρμακο που δεν κάνει για το ιδιαίτερο γενετικό προφίλ του. Αντίθετα, ένα φάρμακο είναι πιο αποτελεσματικό όταν είναι όσο το δυνατόν περισσότερο συμβατό με το γενετικό προφίλ του ασθενή».

Έως σήμερα η παραγωγή φαρμάκων ήταν μια πολυδάπανη και χρονοβόρα διαδικασία που απαιτούσε χρόνια κλινικών δοκιμών, χιλιάδες νεκρά πειραματόζωα πριν καν δοκιμαστούν σε ασθενείς, ενώ οι ουσίες που προτείνονταν για την αντιμετώπιση παθήσεων και τα αποτελέσματα δεν ήταν εγγυημένα. Ο εμπειρικός τρόπος δοκιμής ουσιών και η ανάγκη παραγωγής ενός μοναδικού σκευάσματος προκειμένου να είναι συμφέρουσα η κυκλοφορία του στο εμπόριο, έριχναν σε πολλές περιπτώσεις το στατιστικό μέσο όρο της δραστικότητάς του ακόμα και πολύ κάτω του 50%.

«Αν είσαι βιομηχανία, πρέπει να περάσεις τα κλινικά τεστ για να κυκλοφορήσει το φάρμακό σου. Σε πολλές περιπτώσεις η ουσία που έχεις ανακαλύψει εγκρίνεται και κυκλοφορεί, όχι επειδή είναι δραστική στο 90 και 95%, αλλά μόλις στο 30% των ασθενών στους οποίους δοκιμάζεται. Και τα κλινικά τεστ είναι πανάκριβα» εξηγεί ο δρ. Houssman.

Οι περισσότερες ασθένειες με γενετική βάση (καρκίνος, διαβήτης, θρόμβωση κ.ά.) είναι πολυπαραγοντικές. Οι βιοχημικοί υπολογίζουν πως η εκδήλωση μιας πάθησης οφείλεται μόνο κατά 30% σε βλάβες του DNA. Το υπόλοιπο 70% οφείλεται στο περιβάλλον και τον τρόπο ζωής μας. Η εξέλιξη της γενετικής έχει επιτρέψει στους επιστήμονες να πετύχουν δύο σημαντικούς στόχους. Να αναγνωρίσουν με μεγαλύτερη ακρίβεια τις επιμέρους διαφοροποιήσεις ασθενειών που μέχρι σήμερα κατατάσσαμε κάτω από την ίδια ονομασία (για παράδειγμα, δεν υπάρχει μόνο ένας τύπος του καρκίνου του μαστού) και να δημιουργήσουν τεστ που τους επιτρέπουν να καταλαβαίνουν σε γενετικό επίπεδο ποιες ουσίες και σε τι ποσότητες είναι δραστικές για κάθε ασθενή. Ο στόχος τώρα είναι η δημιουργία εξατομικευμένων θεραπειών για κάθε ασθενή.

«Έχουμε αρχίσει να καταλαβαίνουμε τι γίνεται με την ποικιλότητα των γονιδίων που υπάρχουν στους ανθρώπινους οργανισμούς. Κυρίως μας ενδιαφέρουν κοινές παθήσεις, όπως για παράδειγμα η υψηλή χοληστερόλη» σημειώνει ο Νίκος Μοσχονάς, καθηγητής Μοριακής Γενετικής στο Πανεπιστήμιο Πατρών. «Η χοληστερόλη αντιμετωπίζεται με διάφορες στατίνες, χημικές ουσίες που αναστέλλουν την παραγωγή της, όμως δε δείχνουν καθόλου αποτελεσματικές στο 20-30% των ασθενών. Στόχος της φαρμακογενετικής τώρα είναι να βρει τις γονιδιακές διαφοροποιήσεις και να επιτρέψει τη δημιουργία μιας παραλλαγής του φαρμάκου ειδικά γι’ αυτούς» συνεχίζει ο ίδιος. «Με απλά λόγια, η υπόθεση της διάγνωσης περνάει σε ένα επίπεδο λεπτομέρειας που δεν είχε ποτέ μέχρι σήμερα. Από το κλινικό στο μικροσκοπικό, το βιοχημικό κ.ο.κ. Δεν υπάρχει μια ασθένεια, υπάρχουν πολλές με πολύ κοντινά χαρακτηριστικά».

«Πάμε στην κατασκευή φαρμάκων "κομμένων και ραμμένων" για κάθε ασθενή χωριστά πλέον» υπογραμμίζει παράλληλα ο Αστέριος Τσιφτσόγλου καθηγητής Φαρμακολογίας στο Α.Π.Θ. «Αυτό δε σημαίνει ένα φάρμακο για τον καθένα μας ξεχωριστά, αλλά προσαρμογή των φαρμακευτικών ουσιών στα ιδιαίτερα ποσοστά ωφέλειας ή τοξικότητας του οργανισμού μας. Τα φάρμακα μεταβολίζονται και φτιάχνουν ουσίες που μπορεί να προκαλέσουν τοξικότητα. Προσωπική θεραπεία σημαίνει προσαρμοστικότητα της θεραπείας πάνω στο ιδιαίτερο προφίλ κάθε ασθενούς».

Σε νοσοκομεία στις Η.Π.Α. ήδη χρησιμοποιούνται ειδικά ένζυμα για τον καλύτερο μεταβολισμό των φαρμάκων από τον οργανισμό ενός ασθενή, ανάλογα με το γενετικό προφίλ του. Η Αμερικανική Διεύθυνση Τροφίμων και Φαρμάκων (F.D.A.) ζητά πλέον από τις εταιρείες να δίνουν αυτές τις πληροφορίες στις αντενδείξεις ενός φαρμάκου, προκειμένου να γνωρίζει ο γιατρός τι να συνταγογραφήσει και τι όχι, αφού σε διαφορετική περίπτωση μπορεί να κατηγορηθεί για ιατρικό λάθος.

«Είμαστε ήδη εκεί. Τα γενετικά τεστ που αναγνωρίζουν συγκεκριμένες ανωμαλίες στο γονιδίωμα έχουν πέσει στα 700 έως τα 2.000 περίπου δολάρια ανάλογα με τις βάσεις DNA που θέλει κάποιος να ελέγξει. Ο στόχος είναι να πέσουν στα 100. Μόλις συμβεί αυτό, θα μπορεί ο γιατρός να ξέρει αρκετά καλά ποια ουσία θα συνταγογραφήσει και σε τι ποσότητα» τονίζει ο δρ. David Houssman, λέγοντας παράλληλα ότι «η φαρμακοβιομηχανία πρέπει να αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο παράγει φάρμακα».

Τα γενετικά τεστ είναι το κλειδί της νέας προσωπικής φαρμακολογίας. Την περασμένη εβδομάδα το Βρετανικό Ινστιτούτο Έρευνας για τον Καρκίνο ανακοίνωσε τη δημιουργία ενός γενετικού τεστ ειδικά για τον καρκίνο του μαστού μέσω του οποίου θα μπορούσε να γίνει ακριβής διάγνωση της γενετικής προδιάθεσης μιας γυναίκας να αναπτύξει την ασθένεια, ώστε να πάρει προληπτικά μέτρα έγκαιρα. Παράλληλα το Ινστιτούτο X Prize, που έδωσε ώθηση στις πρώτες ιδιωτικές πτήσεις στο διάστημα με την επιτυχή εκτόξευση του SpaceshipOne, έχει προκηρύξει έπαθλο 10 εκατομμυρίων δολαρίων για όποια εταιρεία μπορέσει να αναλύσει σε μια εβδομάδα το γονιδίωμα 100 ανθρώπων με κόστος τα 100 δολάρια περίπου. Τα τεστ αυτά αναμένεται τα επόμενα χρόνια να αποδειχθούν ιδιαίτερα σημαντικά στην αντιμετώπιση του καρκίνου.

«Μπορείς να έχεις στοχευόμενη θεραπευτική αγωγή με μικρή τοξικότητα, μιας και τα αντικαρκινικά φάρμακα είναι τα πλέον τοξικά. Θα προσαρμόζουμε τη θεραπευτική αγωγή σε συγκεκριμένες ομάδες ασθενών, ρίχνοντας την τοξικότητα των φαρμάκων» διευκρινίζει ο καθηγητής Αστέριος Τσιφτσόγλου, σημειώνοντας επίσης ότι «θα αλλάξουν οι δομές στα νοσοκομεία και οι υπηρεσίες που παρέχουν. Θα πρέπει να υπάρχουν πια καλά εκπαιδευμένοι γενετιστές. Θα αλλάξει επαναστατικά η καθημερινότητα του νοσοκομείου».

Η εξάπλωση των γενετικών τεστ και η ανάγκη αποθήκευσής τους σε μεγάλες βάσεις δεδομένων, από όπου θα μπορεί να τις ανακτήσει ο γιατρός ή ο ασθενής, δημιουργούν όμως και ερωτήματα.

«Φανταστείτε ότι μπαίνει ένας ασθενής με καρδιακό επεισόδιο στην εντατική και το πρώτο πράγμα που κάνεις είναι να του δώσεις αντιθρομβωτικά. Πατώντας απλώς ένα κουμπί που θα ανατρέχει στο γενετικό προφίλ του ασθενούς, ο γιατρός θα μπορεί να καθορίσει τι φάρμακο να δώσει και σε τι ποσότητες. Παρόλο όμως που κάτι τέτοιο θα είναι ωφέλιμο, σε ένα δεύτερο επίπεδο θα είναι «ευαίσθητο προσωπικό δεδομένο» για τον ασθενή. Ταξιδεύω ας πούμε στην Ελλάδα και παθαίνω κάτι. Θέλω ο γιατρός που θα με δει να πατήσει ένα κουμπί και να μάθει τις βασικές γενετικές μου πληροφορίες, όμως η συσσώρευσή τους σε μεγάλες βάσεις δεδομένων δημιουργεί καινούργια προβλήματα. Ποιος θα έχει πρόσβαση σε αυτά τα ευαίσθητα δεδομένα και ποιος όχι; Οι ασφαλιστικές, για παράδειγμα, πρέπει ή όχι;» ρωτάει ο δρ. David Houssman.

Στη Μεγάλη Βρετανία πριν από δυο εβδομάδες η Ένωση Ασφαλιστικών Εταιρειών αποφάσισε να παρατείνει έως το 2014 (από το 2011 που ίσχυε αρχικά) το μορατόριουμ που έχει δεχθεί για μη τήρηση αρχείων γενετικών δεδομένων των ασφαλισμένων της.

Το μορατόριουμ αποφασίστηκε μετά από εκστρατείες οργανώσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων το 2001 και αφορά ασφαλιστικά συμβόλαια πελατών με ετήσιες αμοιβές έως 30.000 λίρες το χρόνο, πελάτες με σοβαρές ασθένειες κόστους έως 300.000 λίρες και ασφάλειες ζωής κόστους για τις εταιρείες έως 500.000 λίρες το χρόνο. Τα συμβόλαια αυτά υπολογίζεται ότι καλύπτουν το 97% των Βρετανών ασφαλισμένων.