Προβιοτικά: «υπέρ της ζωής»

Τι είναι τα προβιοτικά

Μέσα σε κάθε άνθρωπο υπάρχουν αποικίες βακτηριδίων (περισσότερο από 400 είδη) που αριθμούν αρκετά τρισεκατομμύρια βακτήρια. Τα περισσότερα βρίσκονται στο γαστρεντερικό σωλήνα και αποτελούν τη μικροβιακή χλωρίδα παίζοντας σημαντικό ρόλο στη διαδικασία της πέψης.

Μερικά ονομάζονται «φιλικά» και κάποια άλλα «παθογόνα». Τουλάχιστον το 85% των βακτηριδίων του εντερικού σωλήνα πρέπει να είναι φιλικά και όχι περισσότερο από το 15% παθογόνα. Συχνά όμως η ευαίσθητη αυτή ισορροπία του εντέρου διαταράσσεται από διάφορους παράγοντες, όπως είναι η κακή διατροφή, η λήψη αντιβιοτικών φαρμάκων, οι τροφικές δηλητηριάσεις κ.ά., με αποτέλεσμα την εμφάνιση προβλημάτων υγείας, όπως πεπτικές διαταραχές, διάρροια, μυκητιάσεις ή σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου. Η ακμή, η ψωρίαση, οι αρθρίτιδες, οι κολικοί στα βρέφη και τα εκζέματα θεωρούνται επίσης καταστάσεις που σχετίζονται με χαμηλά επίπεδα φιλικών βακτηριδίων.

Τα ευεργετικά προβιοτικά

Στα φιλικά βακτήρια ανήκει και ο όρος «προβιοτικά» που σημαίνει απαραίτητα για τη ζωή. Η λέξη είναι σύνθετη από τη λατινική λέξη pro (υπέρ) και την ελληνική βίος (ζωή). Σύμφωνα με τον ορισμό της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας τα «προβιοτικά» είναι ζωντανοί μικροοργανισμοί που, όταν καταναλωθούν σε επαρκή ποσότητα, ωφελούν την υγεία και βοηθούν στην αντιμετώπιση ορισμένων παθήσεων. Χορηγούνται δια της στοματικής οδού και πρέπει να είναι ικανά να φτάσουν στο έντερο ζωντανά προκειμένου να επιδράσουν στην ισορροπία της εντερικής χλωρίδας. Τα στελέχη πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να παραμείνουν στον εντερικό σωλήνα και να δημιουργήσουν αποικίες. Αυτό σημαίνει ότι τα προβιοτικά βακτήρια πρέπει να αντέχουν στα οξέα του στομάχου και στα χολικά άλατα, να μπορούν να αναπτύσσονται σε αναερόβιες συνθήκες και να μην είναι τοξικά.

Τα κριτήρια αυτά περιορίζουν τον αριθμό των βακτηριακών ειδών και στελεχών στις ακόλουθες ομάδες: είδη των γενών Lactobacillus, Streptococcus και Bifidobacterium:

• actobacillus acidophilus: βρίσκεται στο λεπτό έντερο του ανθρώπου και των θηλαστικών. Βοηθά στον έλεγχο της διάρροιας. Ενισχύει το ανοσοποιητικό.

• Lactobacillus bulgaricus: παράγει γαλακτικό οξύ που βοηθά στην ανάπτυξη των φιλικών βακτηριδίων.

• Bifidobacterium bifidum: βρίσκεται στο παχύ έντερο, στο τέλος του λεπτού εντέρου και στον κόλπο. Στα νεογέννητα που θηλάζουν και μέχρι την εφηβεία αποτελεί το 99% της εντερικής χλωρίδας. Δημιουργεί όξινο περιβάλλον στο έντερο ώστε να μην μπορούν να επιζήσουν άλλα βλαβερά βακτήρια. Παράγει μεγάλες ποσότητες βιταμινών Β.

• Bifidobacteria infantis: έχει παρόμοια δράση με το bifidum ενώ μειώνεται ο πληθυσμός του με το τέλος της νηπιακής ηλικίας.

Τα τελευταία χρόνια έχουν δημιουργηθεί τα προβιοτικά προϊόντα που περιέχουν ζωντανές καλλιέργειες μικροβίων, με τη μορφή αφυδατωμένων κυττάρων ή με τη χρήση προϊόντων ζύμωσής τους.

Αυτά είναι χρήσιμα σε περιπτώσεις χορήγησης αντιβιοτικών, ως πρόληψη στις τροφικές δηλητηριάσεις που μπορεί να προκύψουν σε ταξιδιώτες, αλλά και σε γυναίκες με γυναικολογικές ή ουρολογικές λοιμώξεις (κολπίτιδα, κυστίτιδα).

Μπορούν όμως να χρησιμοποιούνται και σε χρόνια προβλήματα του πεπτικού συστήματος, όπως κολίτιδα, φλεγμονώδεις παθήσεις εντέρου, αλλά και σε περιπτώσεις όπου υπάρχουν συστηματικά χρόνιες λοιμώξεις ειδικά από μύκητες του είδους Candida albicans.

Το ζήτημα της αποτελεσματικότητας των προβιοτικών

Στα προβιοτικά αποδίδεται ότι:

• Βελτιώνουν την κινητικότητα του εντέρου.

• Βελτιώνουν την απορρόφηση μεταλλικών στοιχείων και ιδιαίτερα του ασβεστίου.

• Βελτιώνουν το μεταβολισμό της λακτόζης σε άτομα που εμφανίζουν δυσανεξία στη λακτόζη.

• Προφυλάσσουν από διάρροια οφειλόμενη σε σαλμονέλα.

• Μειώνουν τη δυσκοιλιότητα.

• Διεγείρουν το ανοσοποιητικό σύστημα και μειώνουν την εμφάνιση στοματικών μολύνσεων.

• Περιορίζουν τις επιδράσεις μόλυνσης οφειλόμενης σε Candida.

• Επιδρούν θετικά στα επίπεδα της χοληστερόλης.

• Μειώνουν την πιθανότητα εμφάνισης καρκίνου του εντέρου.

• Βελτιώνουν τη σύνθεση βιταμινών.

• Ωφελούν σε περιπτώσεις ελκώδους κολίτιδας και σε σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου.

Παρά το γεγονός ότι υπάρχουν επιστημονικά στοιχεία που υποστηρίζουν την ευεργετική δράση των προβιοτικών, τα δεδομένα αφορούν μόνο τα συγκεκριμένα στελέχη των βακτηριδίων που έχουν μελετηθεί και όχι το σύνολο των προβιοτικών. Ακόμη και όταν είναι αποδεδειγμένο επιστημονικά ότι ένα συγκεκριμένο στέλεχος έχει προβιοτικά χαρακτηριστικά, αυτό δεν σημαίνει ότι θα είναι ενεργό στον καθένα αφού κάθε άτομο έχει τη δική του εντερική μικροχλωρίδα που μπορεί να περιορίζει την αποτελεσματικότητα του προβιοτικού.

Δεν είναι εύκολο να επισημάνει κάποιος αν ένα προβιοτικό προϊόν είναι ενεργό ή όχι. Υπάρχουν προϊόντα που δεν είναι καθόλου δραστικά. Σύμφωνα με τη νομοθεσία κάθε προϊόν πρέπει να έχει συγκεκριμένη ποσότητα ζωντανών (μέχρι την ημερομηνία λήξεως) μικροοργανισμών για να έχει ευεργετική δράση. Σε περίπτωση πάντως που τα μικρόβια δεν είναι ζωντανά, δεν υπάρχει κίνδυνος, απλά το άτομο που θα το λάβει δεν θα ωφεληθεί.

Λήψη και φύλαξη

Τα προβιοτικά είναι καλό να λαμβάνονται τουλάχιστον δύο ώρες μετά τη λήψη του αντιβιοτικού φάρμακου και να συνεχίζεται η χρήση τους για δέκα ήμέρες ακόμη μετά το τέλος της λήψης του αντιβιοτικού σκευάσματος.

Τα προβιοτικά πρέπει να διατηρούνται στο ψυγείο μετά το άνοιγμα της συσκευασίας τους.