Συντακτική ομάδα ΦΚ

Μύθοι και αλήθεις για τα φάρμακα

9/2/2007

Όλα τα φάρμακα που συνταγογραφούνται από τον γιατρό είναι «χημικά» και ως εκ τούτου συνθετικά.

Μύθος.

Τουλάχιστον το 35% των συνταγογραφούμενων φαρμάκων προέρχονται από τη φύση. Το να προέρχεται όμως ένα φάρμακο από τη φύση δε σημαίνει ότι είναι ασφαλέστερο. Για το λόγο αυτό στη φαρμακολογία αξιολογούνται οι σχέσεις δομής /δράσης καθώς και ο θεραπευτικός δείκτης (ED₅₀/LD₅₀) για όλα τα φάρμακα, ανεξάρτητα από την προέλευση τους.

Τα φάρμακα χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση μιας νόσου και όχι για την πρόληψη της.

Μύθος.

Σήμερα υπάρχουν αφενός μεν φάρμακα που χρησιμοποιούνται στην πρόληψη μερικών νόσων όσο και φάρμακα που χρησιμοποιούνται για την πρόληψη των επιπλοκών μιας νόσου. Για παράδειγμα, τα αντιαιμοπεταλιακά φάρμακα όπως η ασπιρίνη και η διπυριδαμόλη, χρησιμοποιούνται για την πρόληψη του εμφράγματος. Αυτό βέβαια σε καμία περίπτωση δε σημαίνει ότι θα πρέπει να τα παίρνετε χωρίς να σας γίνει σύσταση. Εξάλλου, σήμερα τα εμβόλια επεκτείνονται και στην πρόληψη νόσων όπως ο καρκίνος.

Τα φάρμακα αποτελούν ξένα σώματα για τον οργανισμό, και ως εκ τούτου δρουν επιφέροντας άγνωστες λειτουργίες στο σώμα.

Μύθος:

Τα περισσότερα φάρμακα είναι δομικά ανάλογα ουσιών που βρίσκονται στο σώμα. Ακριβώς επειδή είναι δομικά ανάλογα, καταφέρνουν να προσδεθούν σε έναν υποδοχέα, το οποίο είναι επίσης μόριο που βρίσκεται στον οργανισμό. Έτσι, υπάρχουν φάρμακα που προκαλούν φαρμακολογική απόκριση αφού αντιδράσουν με τον υποδοχέα (και λέγονται αγωνιστές), και φάρμακα που αφού ενωθούν με τον υποδοχέα εμποδίζουν την αντίδραση των μορίων-αγωνιστών (και για το λόγο αυτό λέγονται ειδικοί ανταγωνιστές). Εξαίρεση από τον παραπάνω γενικό κανόνα, αποτελούν τα αντιβιοτικά φάρμακα που έχουν ως αποστολή να θανατώσουν ξένα προς τον οργανισμό κύτταρα, τα πτητικά αναισθητικά, οι χειλικές ενώσεις, και τα οσμωτικά διουρητικά.

Όλα τα φάρμακα έχουν παρενέργειες.

Αλήθεια.

Όλα τα φάρμακα,ακόμη και τα μη υποχρεωτικά συνταγογραφούμενα από το γιατρό, καθώς και τα φυτοθεραπευτικά, μπορούν να εμφανίσουν παρενέργειες. 'Αλλες από αυτές είναι δοσοεξαρτώμενες, σχετιζόμενες άμεσα με το θεραπευτικό δείκτη του φαρμάκου, ενώ οι αλλεργικού τύπου ανεπιθύμητες ενέργειες δεν είναι δοσοεξαρτώμενες, και επομένως μπορούν να εμφανιστούν ακόμη και με απειροελάχιστη δόση του φαρμάκου. Από την άλλη μεριά κάποιες ανεπιθύμητες ενέργειες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για θεραπευτικούς και διαγνωστικούς λόγους. Για παράδειγμα, η κατασταλτική δράση των αντιισταμινικών πρώτης γενιάς, επέτρεψε τη σποραδική off label χρήσή τους στην αϋπνία. Το φαινόμενο υποκλοπής της διπυριδαμόλης χρησιμοποιείται για τη διάγνωση της ισχαιμίας του μυοκαρδίου. Τέλος, η εμφάνιση των ανεπιθύμητων ενεργειών μπορεί να ελαττωθεί με κατάλληλο χειρισμό του τρόπου λήψης του φαρμάκου. Παραδείγματα τέτοιων χειρισμών είναι:

Λήψη φαρμάκου μετά το φαγητό (π.χ. μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη).
Σταδιακή αύξηση ή μείωση της δόσης του φαρμάκου (π.χ. αντιψυχωσικά).
Λήψη του φαρμάκου κατά την νυκτερινή κατάκλιση (π.χ. αντιυπερτασικά).
Συμπληρωματική χορήγηση φαρμάκου ή συμπληρώματος διατροφής που προλαμβάνει ή αντιμετωπίζει τη σοβαρή ανεπιθύμητη ενέργεια του κύριου φαρμάκου (π.χ. μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη + αντιελκωτικά).
Τροποποίηση του διαιτολογίου (π.χ. κορτικοστεροειδή-αλάτι).

Όλα τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται για την ίδια νόσο, δρουν με τον ίδιο τρόπο. Απλά άλλο το κάνει καλύτερα, άλλο χειρότερα.

Μύθος

Μια νόσος μπορεί να οφείλεται σε διαφορετικά για τον εκάστοτε ασθενή αίτια, και επομένως η αντιμετώπισή της πρέπει να γίνει με φάρμακο που έχει διαφορετικό μηχανισμό δράσης. Για παράδειγμα, στην υπέρταση τόσο τα διουρητικά όσο και οι β-αποκλειστές, οι ανταγωνιστές ασβεστίου, οι αναστολείς του μετατρεπτικού ενζύμου της αγγειοτενσίνης, και οι σαρτάνες, επιφέρουν ελάττωση της αρτηριακής πίεσης με τελείως διαφορετικό μηχανισμό. Επίσης πολλά φάρμακα που έχουν τον ίδιο μηχανισμό δράσης, εμφανίζουν διαφορετικό φαρμακοκινητικό προφίλ. Για παράδειγμα, άλλα αποβάλλονται κυρίως από το ήπαρ, και άλλα από τα νεφρά. Επομένως δεν υπάρχει καλό και κακό φάρμακο, υπάρχει κατάλληλο και λιγότερο κατάλληλο φάρμακο. Τέλος, υπάρχουν και οι επιδράσεις των γονιδίων που έχουν ως αποτέλεσμα δύο φάρμακα με ίδιο μηχανισμό, να είναι διαφορετικά από τη σκοπιά της φαρμακογενετικής, με αποτέλεσμα την τροποποίηση της αποτελεσματικότητας ή της ασφάλειας.

Όλα τα φάρμακα που χορηγούνται από το στόμα πρέπει να λαμβάνονται μετά το φαγητό.

Μύθος.

Οι περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν ότι όταν ένα φάρμακο παίρνεται μετά το φαγητό, αυτό σημαίνει το φάρμακο ερεθίζει το στομάχι. Αυτό είναι σωστό για μερικά φάρμακα όπως τα μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη αναλγητικά, αλλά αποτελεί μέρος μόνο της αλήθειας. Και η αλήθεια έγκειται στο ότι όταν ο φαρμακοποιός συνιστά τη λήψη μετά το φαγητό, αυτό σημαίνει ότι το φάρμακο πρέπει να απορροφηθεί οπωσδήποτε από το στομάχι, όπου το περιβάλλον πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πιο όξινο. Αυτό επιτυγχάνεται μετά από την πρόσληψη τροφής όπου εκκρίνεται υδροχλωρικό οξύ, αυξάνοντας έτσι την οξύτητα του στομάχου στο μέγιστο δυνατόν. Αντίθετα, εάν το φάρμακο συνιστάται να λαμβάνεται προ του γεύματος, αυτό σημαίνει ότι πρέπει να απορροφηθεί από το έντερο. Εάν ο ασθενής δε συμμορφωθεί σε αυτήν την οδηγία και πάρει το φάρμακο μετά το φαγητό, τότε αυτό θα παγιδευτεί από την τροφή με αποτέλεσμα να καθυστερήσει η έναρξη της δράσης του. Ένα κλασικό πρακτικό παράδειγμα είναι το πώς λαμβάνεται η ασπιρίνη σε σύγκριση με την παρακεταμόλη. Εάν ο χρήστης της παρακεταμόλης εχει λάβει φαγητό πριν το φάρμακο, τότε μάλλον θα αργήσει να του περάσει ο πονοκέφαλος. Αντίθετα, ο χρήστης της ασπιρίνης θα ωφεληθεί εάν μαζί με την ασπιρίνη λάβει ταυτόχρονα μικρή ποσότητα τροφής, γιατί η ασπιρίνη θα εισέλθει γρηγορότερα στην κυκλοφορία, και επομένως θα δράσει γρηγορότερα.

Η υγιεινή διατροφή δεν επηρεάζει αρνητικά τη δράση του φαρμάκου.

Μύθος.

Τα συστατικά μερικών τροφών, ακόμη κι αν είναι βιολογικής καλλιέργειας μπορούν να επηρεάσουν την απορρόφηση μερικών φαρμάκων, και να οδηγήσουν στην ενίσχυση ή την ελάττωση της αποτελεσματικότητας τους. Έχει αποδειχθεί ότι:

Συστατικά μιας τροφής μπορεί να εμποδίσουν την απορρόφηση ενός συγκεκριμένου φαρμάκου.
Συστατικά μιας τροφής μπορεί να τροποποιήσουν τις φαρμακοκινητικές και φαρμακοδυναμικές ιδιότητες ενός συγκεκριμένου φαρμάκου, επεμβαίνοντας είτε στους μηχανισμούς μεταφοράς του στον ιστό-στόχο, είτε στο μεταβολισμό του φαρμάκου.
Συστατικά μιας τροφής μπορεί να εμφανίσουν συνέργεια είτε ανταγωνισμό με τη δράση ενός συγκεκριμένου φαρμάκου.

Το φάρμακο Χ των 1000 mg, είναι πιο δραστικό από το φάρμακο Ψ των 500mg.

Αλήθεια

όταν τα δύο ιδιοσκευάσματα περιέχουν την ίδια δραστική ουσία. Μύθος, όταν τα δύο ιδιοσκευάσματα περιέχουν διαφορετικές δραστικές ουσίες. Ένα φάρμακο θεωρείται ισχυρό όταν χαρακτηρίζεται από μεγάλη αποτελεσματικότητα ανά μονάδα βάρους. Η ισχύς όμως δύο φαρμάκων μπορεί να συγκριθεί βάσει της δόσης του καθενός που παράγει το ίδιο αποτέλεσμα και όχι συγκρίνοντας τα μεγέθη του αποτελέσματος που προκύπτουν από την ίδια δόση. Οι έννοιες της ισχύος και της αποτελεσματικότητας συγχέονται πολύ συχνά από τους γιατρούς: Η ισχύς από μόνη της δεν εμφανίζει σημαντικά πλεονεκτήματα. Εάν το φάρμακο Α είναι 10 φορές πιο ισχυρό από ένα φάρμακο Β, χωρίς να εμφανίζει άλλα ιδιαίτερα πλεονεκτήματα, αυτό σημαίνει ότι απλά ο ασθενής θα πάρει δισκία μικρότερου μεγέθους!

Εάν ένα φάρμακο δεν μπορεί να βελτιώσει την κατάσταση της υγείας του ασθενή μέσα σε 1-2 μέρες δεν είναι καλό.

Μύθος.

Αρκετά φάρμακα όπως τα αντιυπερτασικά, τα αντιψυχωσικά, τα βρογχοδιασταλτικά, τα αντικαταθλιπτικά, χρειάζονται να λαμβάνονται για ένα χρονικό διάστημα για να οδηγήσει η δράση τους σε κλινικό όφελος για τον ασθενή.Υπάρχουν επίσης φάρμακα που δεν πρέπει από την αρχή να λαμβάνονται στη μέγιστη δυνατή τους δόση για να μην εμφανιστούν ανεπιθύμητες ενέργειες στον ασθενή. Η διαδικασία της προσεκτικής και σταδιακής αύξησης της δόσης μέχρι να ρυθμιστεί ο ασθενής λέγεται τιτλοποίηση.

Τα φάρμακα ανακαλύπτονται από τους γιατρούς.

Μύθος.

Για τη δημιουργία ενός φαρμάκου συμμετέχουν δεκάδες επιστήμονες διαφορετικών ειδικοτήτων όπως φαρμακευτική, χημεία, βιολογία, ιατρική, ψυχολογία, κ.τ.λ.. Ανάμεσα στις ειδικότητες αυτές, ο φαρμακοποιός διαδραματίζει το πιο σημαντικό έργο γιατί επεμβαίνει σε όλα τα στάδια της έρευνας του φαρμάκου από την έρευνα στην ανακάλυψη της δραστικής ουσίας, μέχρι την έρευνα στη μορφοποίηση της σε φάρμακο.