Καρδιακές αρρυθμίες - Κολπική μαρμαρυγή

H καρδιά λειτουργεί χάρη σ? έναν αυτόματο μηχανισμό ηλεκτρικής διέγερσης τον οποίο διαθέτει σαν ένα καλοκουρδισμένο ρολόι με τον ρυθμό της να κυμαίνεται φυσιολογικά σ? έναν ενήλικα, όταν βρίσκεται σε κατάσταση ηρεμίας, από 50 έως 100 κτύπους το λεπτό.

Ωστόσο για κάποιους λόγους μπορεί ο ρυθμός αυτός να διαταραχθεί είτε για ορισμένο χρονικό διάστημα είτε και μόνιμα με αποτέλεσμα σ? αυτές τις περιπτώσεις η καρδιά να δυσκολεύεται να εκπληρώσει το ρόλο της ως αντλία που στέλνει το αίμα στον εγκέφαλο και τα υπόλοιπα όργανα του σώματος.

Κάθε κατάσταση στην οποία υπάρχει διαταραχή του φυσιολογικού καρδιακού ρυθμού ονομάζεται καρδιακή αρρυθμία. Υπάρχουν διαφόρων ειδών αρρυθμίες. Ορισμένες από αυτές είναι εντελώς αθώες, κάποιες ωστόσο μπορεί να είναι πολύ σοβαρές ενδεχομένως και θανατηφόρες.

Ως αρρυθμία ορίζουμε κάθε διαταραχή στον καρδιακό ρυθμό (με την εμφάνιση π.χ. κάποιων έκτακτων καρδιακών συστολών) ή την καρδιακή συχνότητα, είτε πρόκειται για ελάττωσή της (βραδυκαρδία) είτε για αύξησή της (ταχυκαρδία) πέρα απ' τα φυσιολογικά όρια.

Στην περίπτωση της αρρυθμίας ο ασθενής αντιλαμβάνεται την καρδιά του να κτυπά ακανόνιστα, να «φτερουγίζει», να κτυπά γρήγορα ή να κάνει διακοπές. Τα κυριότερα συμπτώματα είναι αίσθημα «φτερουγίσματος» της καρδιάς, αίσθημα διακοπών του φυσιολογικού παλμού της καρδιάς, δύσπνοια – λαχάνιασμα, εύκολη κόπωση, ζάλη, λιποθυμία, συγκοπή.

• Πού οφείλεται;

Οι αρρυθμίες έχουν διάφορα αίτια: έντονο στρες ή φόβος ή συγκίνηση, υπερκατανάλωση αλκοόλ και υπερβολικό κάπνισμα, διαταραχές στο ηλεκτρικό σύστημα της καρδιάς, στεφανιαία νόσος, μυοκαρδιοπάθειες, μυοκαρδίτιδες, βαλβιδοπάθειες, καρδιακή ανεπάρκεια, θυρεοειδοπάθειες, αναιμία.

Γενικά το σκίρτημα της καρδιάς είναι πολλές φορές φυσιολογικό και αναμένεται όταν υπάρχει έντονη συναισθηματική φόρτιση. Υπεύθυνες για όλα αυτά είναι οι νευροορμόνες που απελευθερώνονται από τα νεύρα και άλλες ορμόνες. Όμως και άλλες ορμόνες, όπως αυτές που παράγει ο θυρεοειδής αδένας μπορεί να προκαλέσουν ταχυκαρδίες ή βραδυκαρδίες όταν εκκρίνονται σε υπερβολική ή ανεπαρκή ποσότητα αντίστοιχα. Ο υπερθυρεοειδισμός προκαλεί ταχυαρρυθμίες, ενώ ο υποθυρεοειδισμός βραδυαρρυθμίες. Γι? αυτό και σε κάθε περίπτωση ταχυκαρδίας ή βραδυκαρδίας πρέπει πάντα να ελέγχεται η λειτουργία του θυρεοειδούς αδένα.

• Πώς γίνεται η διάγνωση;

Όταν οι αρρυθμίες γίνονται αντιληπτές, πρέπει να καταγράφονται σε ηλεκτροκαρδιογράφημα ή σε μια ειδική συσκευή που καταγράφει τον καρδιακό ρυθμό όλο το 24ωρο (holter ρυθμού 24ώρου). Σε περιπτώσεις που ήδη υπάρχει υπόστρωμα καρδιοπάθειας, η διερεύνηση για αρρυθμίες θα πρέπει να γίνεται και προληπτικά, χωρίς δηλαδή να προϋπάρχουν συμπτώματα. Με ειδικές τεχνικές (ηλεκτροφυσιολογική μελέτη: εισαγωγή ειδικών καλωδίων στην καρδιά που καταγράφουν το ρυθμό της καρδιάς και τις διαταραχές του) η αρρυθμία μπορεί επίσης να προκληθεί μέσα στο αιμοδυναμικό εργαστήριο ώστε να αναγνωριστεί η φύση της και η ενδεδειγμένη θεραπεία. Τέλος, σε ειδικές περιπτώσεις εμφυτεύεται ειδική συσκευή καταγραφής αρρυθμιών (reveal holter) κάτω από το δέρμα στο επάνω μέρος του θώρακα, η οποία καταγράφει τις αρρυθμίες για διάστημα περίπου ενός έτους.

• Πώς θεραπεύεται;

Η θεραπεία των αρρυθμιών εξαρτάται από τη φύση τους (από το αν δηλαδή πρόκειται για απλές έκτακτες συστολές, ταχυκαρδίες, βραδυκαρδίες, διακοπές του καρδιακού ρυθμού, κολπική μαρμαρυγή κ.τ.λ.) και από την ύπαρξη ή όχι υποκείμενης καρδιοπάθειας.

Η θεραπεία μπορεί να περιλαμβάνει αντιαρρυθμικά φάρμακα, ηρεμιστικά φάρμακα και ανάλογα με την περίπτωση αντιπηκτικά φάρμακα.

Σε συγκεκριμένες αρρυθμίες (βραδυαρρυθμίες) μπορεί να γίνει εμφύτευση βηματοδότη (ειδικό μηχάνημα που με ηλεκτρικό ρεύμα δίνει ρυθμό στην καρδιά όταν παρουσιάζονται παύσεις του ρυθμού), ενώ αν εμφανιστούν αρρυθμίες επικίνδυνες για αιφνίδιο θάνατο γίνεται εμφύτευση ειδικού απινιδωτή, δηλαδή ενός μηχανήματος που επαναφέρει το ρυθμό της καρδιάς όταν αυτή παρουσιάσει θανατηφόρο αρρυθμία.

• Πώς μπορεί να προληφθεί;

Για τις απλές αρρυθμίες, δηλαδή τις απλές έκτακτες συστολές, συνιστάται αποφυγή του στρες, των μεγάλων γευμάτων και της υπερκατανάλωσης αλκοόλ και καφέ, καθώς και διακοπή του καπνίσματος και ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης.

Στις πιο σύνθετες αρρυθμίες που υπάρχει υπόστρωμα καρδιακής νόσου, απαιτείται συμμόρφωση με τη φαρμακευτική αγωγή και τακτική παρακολούθηση με ειδικές διαγνωστικές εξετάσεις.

Στην κολπική μαρμαρυγή, τη συχνότερη μορφή αρρυθμίας, η καρδιά πάλλεται γρήγορα και ακανόνιστα, εξαιτίας μιας μη φυσιολογικής ηλεκτρικής δραστηριότητας των κόλπων της. Η κολπική μαρμαρυγή αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου, καρδιακής ανεπάρκειας και θανάτου.

• Τι είναι η κολπική μαρμαρυγή;

Η κολπική μαρμαρυγή είναι η συχνότερη μορφή καρδιακής αρρυθμίας και εμφανίζεται σε περιπτώσεις όπου διαταράσσεται η ηλεκτρική λειτουργία του καρδιακού μυός.

Στην υγιή καρδιά, ο φλεβόκομβος (ο ηλεκτρικός διεγέρτης της καρδιάς) δημιουργεί ένα ηλεκτρικό ερέθισμα στους κόλπους της καρδιάς. Αυτό το ερέθισμα μεταφέρεται στις κοιλίες της καρδιάς, με συντονισμένο τρόπο. Στους ασθενείς με κολπική μαρμαρυγή, αντί για ένα μόνο ηλεκτρικό ερέθισμα από τον φλεβόκομβο, δημιουργούνται πολλές μη φυσιολογικές ηλεκτρικές διεγέρσεις σε διάφορα σημεία των κόλπων. Αυτό πυροδοτεί μια γρήγορη και ασυντόνιστη δραστηριότητα των κόλπων της καρδιάς που προκαλεί ακανόνιστους και γρήγορους παλμούς.

Η κολπική μαρμαρυγή μπορεί να είναι μόνιμη ή να εμφανίζεται κατά διαστήματα (υποτροπές). Τα συχνότερα συμπτώματά της είναι αίσθημα παλμών (ταχείς ακανόνιστοι παλμοί, ή «φτερούγισμα»), δυσκολία στην αναπνοή, ζάλη και αίσθημα βάρους ή σφίξιμο στο στήθος, ενώ υπάρχουν και περιπτώσεις όπου η νόσος δεν παρουσιάζει κανένα σύμπτωμα, με κίνδυνο να μην γίνει διάγνωση της νόσου έως την εμφάνιση των επιπλοκών της. Η κολπική μαρμαρυγή μπορεί να διαγνωσθεί εύκολα και αναίμακτα κατά τη διάρκεια του συνηθισμένου ηλεκτροκαρδιογραφήματος.

Οι συχνότεροι καρδιαγγειακοί παράγοντες κινδύνου για την εμφάνιση της κολπικής μαρμαρυγής είναι η αρτηριακή υπέρταση, οι βαλβιδοπάθειες (κυρίως οι παθήσεις της μιτροειδούς βαλβίδας) και η στεφανιαία νόσος. ’λλοι παράγοντες κινδύνου είναι ο υπερθυρεοειδισμός, η παχυσαρκία, η κατανάλωση αλκοόλ και η προχωρημένη ηλικία. Ωστόσο, σε ορισμένους ασθενείς δεν υπάρχει εμφανής αιτία για την νόσο.

Σε λίγες περιπτώσεις, η κολπική μαρμαρυγή μπορεί να οφείλεται σε οξείες αναστρέψιμες καταστάσεις, όπως το έμφραγμα του μυοκαρδίου, πρόσφατη καρδιοχειρουργική επέμβαση, η οξεία πνευμονική νόσος, η περικαρδίτιδα, η μυοκαρδίτιδα και η τοξίκωση (ιδιαίτερα από αιθυλική αλκοόλη).

• Ποιες είναι οι επιπτώσεις της κολπικής μαρμαρυγής;

Η κολπική μαρμαρυγή ευθύνεται για το 15-20% του συνόλου των εγκεφαλικών επεισοδίων: όταν η καρδιά αδυνατεί, εξαιτίας της νόσου, να προωθήσει ικανοποιητικά το αίμα στα διάφορα όργανα, είναι πιθανό να δημιουργηθούν θρόμβοι (πήγματα αίματος). Εάν ένας θρόμβος αποφράξει κάποια αρτηρία, όπως για παράδειγμα στον εγκέφαλο, μπορεί να προκαλέσει αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο. Το εγκεφαλικό επεισόδιο που συσχετίζεται με κολπική μαρμαρυγή είναι, κατά κανόνα, βαρύτερο από το ισχαιμικό εγκεφαλικό επεισόδιο άλλης αιτιολογίας. Επιπλέον, η νόσος αυξάνει στο διπλάσιο έως τριπλάσιο τον κίνδυνο καρδιακής ανεπάρκειας και διπλασιάζει τον κίνδυνο θανάτου, ενώ δυσχεραίνει την καθημερινότητα των ασθενών καθώς τα συμπτώματά της (ταχυπαλμία, στηθάγχη, δύσπνοια, κόπωση ή ζάλη), τους εμποδίζουν να εκτελέσουν καθημερινές δραστηριότητες.

Η κολπική μαρμαρυγή θεωρείται σημαντικό αίτιο νοσηρότητας και θνησιμότητας για περίπου 4,5 εκατομμύρια πολίτες που πάσχουν από κολπική μαρμαρυγή στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Αν και η κολπική μαρμαρυγή είναι λιγότερο συχνή σε άτομα νεαρής και μέσης ηλικίας, η συχνότητά της αυξάνει ώστε να αποτελεί αυξανόμενη απειλή για τη δημόσια υγεία. Η κολπική μαρμαρυγή, όπως και ο διαβήτης, το μεταβολικό σύνδρομο και η καρδιακή ανεπάρκεια, εκτιμάται ότι θα εξελιχθούν περαιτέρω ως συνοδοί της γήρανσης του πληθυσμού στον αιώνα μας.

Πρόκειται για ένα πρόβλημα του οποίου η συχνότητά εμφάνισης αυξάνεται όσο αυξάνεται και η ηλικία. Παρόλο που δεν υπάρχουν ακριβή επιδημιολογικά δεδομένα η συχνότητα της κολπικής μαρμαρυγής σε άτομα μέχρι την ηλικία των πενήντα ετών εκτιμάται ότι φτάνει περίπου στο 1% του γενικού πληθυσμού. Από κει και πέρα όσο περνούν οι δεκαετίες τόσο αυξάνεται η συχνότητά της και υπολογίζουμε ότι σε ανθρώπους άνω των 80 ετών παρατηρείται σε ποσοστό που υπερβαίνει το 10%.

• Μορφές κολπικής μαρμαρυγής

Στην πράξη υπάρχουν τρείς μορφές κολπικής μαρμαρυγής.

Α. Η παροξυσμική. Διαρκεί λιγότερο από 1 εβδομάδα και αποκαθίσταται από μόνη της.

Β. Η εμμένουσα. Διαρκεί περισσότερο από 1 εβδομάδα και συνεχίζεται επ? αόριστον χωρίς ιατρική παρέμβαση.

Γ.Η μόνιμη.

Η ύπαρξη επομένως κολπικής μαρμαρυγής δε σημαίνει κατ? ανάγκη την ύπαρξη οργανικής καρδιακής νόσου.

• Ομάδες υψηλού κινδύνου

Πέρα από τους ηλικιωμένους άλλα άτομα που έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο σε σχέση με το γενικό πληθυσμό να πάθουν κολπική μαρμαρυγή είναι καταρχήν τα άτομα που έχουν κάποιο πρόβλημα με την καρδιά τους.

Συνηθέστερα προβλήματα που προκαλούν κολπική μαρμαρυγή είναι καρδιακή ανεπάρκεια, η στεφανιαία νόσος, η υψηλή αρτηριακή πίεση, οι βαλβιδοπάθειες (κυρίως οι παθήσεις της μιτροειδούς βαλβίδας) και οι μυοκαρδιοπάθειες. Σ? αυτήν την κατηγορία ανήκουν της και τα άτομα που έχουν παραπληρωματικά δεμάτια, δηλαδή που έχουν γεννηθεί με κάποιο πρόβλημα στο σύστημα παραγωγής και αγωγής του ηλεκτρικού ερεθίσματος στην καρδιά.

Μπορεί όμως να υπάρχουν και εξωκαρδιακά αίτια. Είναι δυνατόν δηλαδή κάποιος να πάθει κολπική μαρμαρυγή χωρίς να έχει πρόβλημα με την καρδιά του αλλά εξαιτίας άλλων προβλημάτων υγείας όπως για παράδειγμα υπερθυρεοειδισμό, πνευμονοπάθειες και λοιμώξεις.

Υπάρχουν επίσης και οι περιπτώσεις εμφάνισης κολπικής μαρμαρυγής στις οποίες δεν ανευρίσκεται ούτε πρόβλημα καρδιάς ούτε κάποιο άλλο πρόβλημα υγείας. Σ? αυτές της περιπτώσεις μιλάμε για μονήρη κολπική μαρμαρυγή.

Τέλος, μπορεί κανείς να πάθει κολπική μαρμαρυγή από κατανάλωση καφεΐνης, αλκοολούχων ποτών αλλά και ναρκωτικών ουσιών. Οι ασθενείς επομένως δεν πρέπει να ξεχνούν ότι η ύπαρξη κολπικής μαρμαρυγής δε σημαίνει κατ? ανάγκη την ύπαρξη οργανικής καρδιακής νόσου.

Τα τελευταία 20 χρόνια ο αριθμός των νοσηλειών εξαιτίας της κολπικής μαρμαρυγής έχει αυξηθεί και υπολογίζεται ότι στην Ευρώπη, οι εισαγωγές στο νοσοκομείο λόγω της νόσου αντιστοιχούν στο 1/3 του συνόλου των νοσηλειών για αρρυθμιολογικά προβλήματα και καρδιακό θάνατο.

• Πως αντιμετωπίζεται η κολπική μαρμαρυγή;

Ένας τακτικός απλός καρδιολογικός έλεγχος (ακρόαση και ηλεκτροκαρδιογράφημα) και ένας υγιεινός τρόπος ζωής, αποτελούν την καλύτερη εγγύηση για την αποφυγή της νόσου και την έγκαιρη αντιμετώπισή της.

Σε περιπτώσεις εμφάνισης της νόσου, η θεραπεία της έχει τρεις βασικούς στόχους: την αποκατάσταση του φυσιολογικού φλεβοκομβικού ρυθμού, τον έλεγχο της καρδιακής συχνότητας και την πρόληψη της δημιουργίας θρόμβων, με κύριους σκοπούς την μείωση των συμπτωμάτων από την αρρυθμία και την μείωση των επιπλοκών από το καρδιαγγειακό σύστημα (και άρα τη μείωση της νοσηρότητας και θνητότητας).

Η αντιμετώπιση της κολπικής μαρμαρυγής μπορεί να γίνει με φαρμακολογικές και μη φαρμακολογικές παρεμβάσεις αν και η φαρμακευτική θεραπεία με αντιαρρυθμικά φάρμακα εξακολουθεί να είναι η πρώτη επιλογή.