Ψυχοβιοτικά: Μια νέα κατηγορία ψυχοτρόπων

Τα τελευταία χρόνια, υπάρχει ένα αυξανόμενο ενδιαφέρον για διατροφικές στρατηγικές, ιδιαίτερα εκείνες που περιλαμβάνουν προβιοτικά και ψυχοβιοτικά, για την αντιμετώπιση της κατάθλιψης και του άγχους. Η αναγνώριση και ο χαρακτηρισμός του άξονα εντέρου-εγκεφάλου έχει μεταμορφώσει την κατανόηση για την επίδραση του μικροβιώματος στο ανθρώπινο σώμα, δίνοντας έμφαση στην αμφίδρομη επικοινωνία μεταξύ εγκεφάλου και εντέρου⁽¹⁾.

Ο όρος «προβιοτικό» εισήχθη το 1908 από τον Metchnikoff και σήμερα ορίζεται ως ζωντανός οργανισμός, ο οποίος όταν προσλαμβάνεται σε επαρκείς ποσότητες, είναι σε θέση να προκαλέσει ευεργετικές επιδράσεις στον ξενιστή. Το 2013, οι Dinan et al. χρησιμοποίησαν τον όρο «ψυχοβιοτικά» για να χαρακτηρίσουν ένα υποσύνολο προβιοτικών με πιθανές εφαρμογές στη θεραπεία ψυχιατρικών ασθενειών⁽⁴⁾. Τα πιο μελετημένα προβιοτικά που εντάσσονται στην κατηγορία των ψυχοβιοτικών είναι βακτήρια από τις οικογένειες Bifidobacteriaceae και Lactobacillaceae. Το θεραπευτικό δυναμικό των ψυχοβιοτικών κυμαίνεται από ήπιες παθήσεις, όπως το άγχος και το στρες, έως σοβαρές διαταραχές, όπως η κατάθλιψη, αλλά και νευροεκφυλιστικές και νευροαναπτυξιακές διαταραχές⁽⁴⁾. 

Στην f-anazitisi και την ενότητα «Φάρμακο & Συμπληρώματα διατροφής» περιλαμβάνονται όλες οι πληροφορίες για τον μηχανισμό δράσης των ψυχοβιοτικών στην ανακούφιση των συμπτωμάτων άγχους και κατάθλιψης, τον τρόπο χορήγησής τους και το προφίλ ασφαλείας τους.

Μηχανισμοί δράσης

Οι ερευνητές καταβάλλουν έντονη προσπάθεια να κατανοήσουν την επίδραση της εντερικής μικροχλωρίδας στο ανοσοποιητικό σύστημα, την ανάπτυξη του εγκεφάλου και την ανθρώπινη συμπεριφορά⁽²⁾. Οι μηχανισμοί δράσης που ασκούν τα ψυχοβιοτικά δεν έχουν προσδιοριστεί πλήρως, ωστόσο έχει διευκρινιστεί ότι προσφέρουν οφέλη για την υγεία ρυθμίζοντας το ΚΝΣ, διεγείροντας το ανοσοποιητικό σύστημα και επηρεάζοντας ψυχολογικούς δείκτες με ποικίλους τρόπους⁽⁵⁾:

1. 'Αξονας Υποθαλάμου-Υπόφυσης-Επινεφριδίων (HPA)

Ο συγκεκριμένος άξονας ρυθμίζει τις αντιδράσεις σε συνθήκες άγχους, με τη διέγερσή του να ενεργοποιεί νευρώνες του υποθαλάμου που διεγείρουν την υπόφυση να απελευθερώσει την αδρενοκορτικοτρόπο ορμόνη (ACTH). Αυτή με τη σειρά της διεγείρει τον φλοιό των επινεφριδίων να συνθέσει και να απελευθερώσει κορτιζόλη, την ορμόνη του στρες⁽⁵⁾.

Σύμφωνα με μελέτες, η χορήγηση ψυχοβιοτικών αναστέλλει την υπέρμετρη παραγωγή κορτιζόλης ως απόκριση στο οξύ στρες και ρυθμίζει τις πρώιμες και μεταγενέστερες ενδοκρινικές αποκρίσεις που επάγονται από τον άξονα HPA⁽⁵⁾.

2. Ανοσοποιητικό σύστημα – Φλεγμονώδης απόκριση

Πρόσφατες δημοσιεύσεις έχουν αποκαλύψει μια άμεση σύνδεση μεταξύ της εντερικής μικροχλωρίδας και της λειτουργίας των μικρογλοιακών κυττάρων του εγκεφάλου. Έχει δειχθεί πως τα ψυχοβιοτικά μπορούν να ρυθμίσουν την ωρίμανση των μικρογλοιακών κυττάρων και να επηρεάσουν τη μορφολογία τους. Επιπλέον, μπορούν να ρυθμίσουν τις ανοσολογικές αποκρίσεις και να ασκήσουν αντιφλεγμονώδεις αποκρίσεις, επάγοντας την έκφραση κυτοκινών, όπως η IL-12 και η IL-21, οι οποίες ενισχύουν τη διαφοροποίηση των φυσικών Τ-κυττάρων και την αύξηση των επιπέδων της IgA⁽⁵⁾. Επιπρόσθετα, πρωτογενείς δοκιμές έχουν καταδείξει την ικανότητα των ψυχοβιοτικών να μειώνουν τις φλεγμονώδεις κυτοκίνες και το οξειδωτικό στρες, κάτι που μπορεί τελικά να οδηγήσει σε αύξηση των επιπέδων του εγκεφαλικού νευροτροφικού παράγοντα (BDNF) στον ιππόκαμπο, παρέχοντας προστασία από το άγχος και τις καταθλιπτικές συμπεριφορές⁽¹⁾.

3. Νευροδιαβιβαστές

Το γ-αμινοβουτυρικό οξύ (GABA) αποτελεί έναν από τους κύριους νευροδιαβιβαστές του ΚΝΣ, δρώντας ανασταλτικά και αποτρέποντας τους διεγερτικούς παράγοντες⁽⁵⁾. Διαφορετικές μελέτες έχουν δείξει την ικανότητα των γαλακτικών βακτηρίων να παράγουν GABA και έχει προταθεί ότι το μικροβιακά παραγόμενο GABA στο έντερο μπορεί να έχει επίδραση στον άξονα εγκεφάλου-εντέρου⁽³⁾.

Η σεροτονίνη είναι ένας μονοαμινικός νευροδιαβιβαστής που συντίθεται από την τρυπτοφάνη και εμπλέκεται στη ρύθμιση της ψυχικής υγείας. Το μικροβίωμα του εντέρου φυσιολογικά χρησιμοποιεί την τρυπτοφάνη του αυλού για να συνθέσει σεροτονίνη. Η χορήγηση ψυχοβιοτικών αυξάνει το επίπεδο έκφρασης της τρυπτοφάνης στα επιθηλιακά κύτταρα του παχέος εντέρου με αποτέλεσμα την αύξηση των επιπέδων σεροτονίνης⁽⁵⁾.

Δοσολογία & προφίλ ασφαλείας

Τα ψυχοβιοτικά συναντώνται ως συμπλήρωμα διατροφής με τη μορφή κάψουλας και συνιστώμενη ημερήσια δόση τις 1-2 κάψουλες, κατά προτίμηση μετά από κάποιο γεύμα.

Θεωρούνται γενικώς καλά ανεκτά, όμως ανάλογα με τη σύσταση του σκευάσματος και την παρουσία λακτόζης, απαιτείται προσοχή κατά τη χορήγηση σε άτομα που εμφανίζουν υπερευαισθησία σε αυτήν. Επίσης, θα πρέπει να αποφεύγεται η λήψη τους από μικρά παιδιά, έγκυες και γυναίκες που θηλάζουν.

Πηγές
1. Climent, E, Hevilla, F, Padial, M, Barril-Cuadrado, G, Blanca, M, Jiménez-Salcedo, T, López-Picasso, M, et al. (2025). Psychobiotic Protection of Nutritional Supplements and Probiotics in Patients Undergoing Hemodialysis: A Randomized Trial. Nutrients, 17(4):652. https://doi.org/10.3390/nu17040652
2. Cocean, A-M, Vodnar, DC. (2024). Exploring the gut-brain Axis: Potential therapeutic impact of Psychobiotics on mental health. Prog Neuropsychopharmacol Biol Psychiatry, 134:111073. https://doi.org/10.1016/j.pnpbp.2024.111073
3. Dinan, TG, Stanton, C, Cryan, JF. (2013). Psychobiotics: a novel class of psychotropic. Biol Psychiatry, 74(10):720-6. https://doi.org/10.1016/j.biopsych.2013.05.001
4. Garzone, S, Charitos, IA, Mandorino, M, Maggiore, ME, Capozzi, L, Cakani, B, et al. (2025). Can We Modulate Our Second Brain and Its Metabolites to Change Our Mood? A Systematic Review on Efficacy, Mechanisms, and Future Directions of "Psychobiotics". Int J Mol Sci, 26(5):1972. https://doi.org/10.3390/ijms26051972
5. Gholian, MM, Babaei, A, Zendeboodi, F, Mortazavian, AM, Koushki, V. (2024). Ameliorating effect of psychobiotics and para-psychobiotics on stress: A review on in vivo and clinical studies and mechanism of action. Heliyon, 10(23):e40338. https://doi.org/10.1016/j.heliyon.2024.e40338