Πόσο κοντά είμαστε σε 100% αποτελεσματικά αντιγριπικά εμβόλια;

Οι επιστήμονες και οι κατασκευαστές εμβολίων επιχειρούν να δημιουργήσουν ένα «παγκόσμιο» εμβόλιο το οποίο να μπορεί να δρα αποτελεσματικά έναντι κάθε πιθανού στελέχους του ιού της γρίπης.

Ο στόχος είναι η παροχή προστασίας για πολλά χρόνια (ή ακόμα και εφ’ όρου ζωής) έναντι όλων των εποχικών στελεχών αλλά και των πανδημικών στελεχών του ιού της γρίπης, καθιστώντας το αντιγριπικό εμβόλιο κάτι ανάλογο με τα εμβόλια π.χ. της ιλαράς ή της πολιομυελίτιδας.

Δύο δόσεις του εμβολίου κατά της ιλαράς που δίνονται κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας, προστατεύουν εφ’ όρου ζωής. Τέσσερις δόσεις του εμβολίου κατά της πολιομυελίτιδας κάνουν το ίδιο. Τα αντιγριπικά εμβόλια όμως πρέπει να χορηγούνται κάθε χρόνο. Και πάλι όμως δεν μπορούν να προστατεύσουν πλήρως, καθώς ο ιός της γρίπης μεταλλάσσεται με πολύ γρηγορότερους ρυθμούς συγκριτικά με τους περισσότερους ιούς. Ένα άτομο που αναπτύσσει ανοσία σε ένα συγκεκριμένο στέλεχος του ιού της γρίπης, δεν είναι απόλυτα προστατευμένο έναντι ενός άλλου στελέχους του ιού.

Το γεγονός αυτό φαίνεται να αποτελεί το μεγαλύτερο πρόβλημα στην προσπάθεια των χωρών του κόσμου να προετοιμαστούν έναντι μίας πιθανής πανδημίας της «νέας γρίπης». Είναι αδύνατον να γνωρίζουμε πόσοι άνθρωποι μπορεί να πεθάνουν πριν παρασκευαστεί ένα εμβόλιο που να στοχεύει εξειδικευμένα το συγκεκριμένο στέλεχος. Οι επιστήμονες και οι κατασκευαστές εμβολίων όμως πλέον επιχειρούν να δημιουργήσουν ένα «παγκόσμιο» εμβόλιο το οποίο να μπορεί να δρα αποτελεσματικά έναντι κάθε πιθανού στελέχους του ιού της γρίπης. Ο στόχος είναι η παροχή προστασίας για πολλά χρόνια (ή ακόμα και εφ’ όρου ζωής) έναντι όλων των εποχικών στελεχών αλλά και των πανδημικών στελεχών του ιού της γρίπης, καθιστώντας το αντιγριπικό εμβόλιο κάτι ανάλογο με τα εμβόλια π.χ. της ιλαράς ή της πολιομυελίτιδας.

«Ένα τέτοιο εμβόλιο θα άλλαζε τελείως τον τρόπο με τον οποίο γίνεται η αντιγριπική ανοσοποίηση», τόνισε η Σάρα Γκίλμπερτ, ειδική σε θέματα εμβολιασμών από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. «Όσο πιο γρήγορα καταφέρουμε να έχουμε στα χέρια μας το “παγκόσμιο” εμβόλιο, τόσο το καλύτερο, διότι θα πάψουμε να ανησυχούμε για το πότε θα παρουσιαστεί ξανά κάποια πανδημία γρίπης».

Ένα εμβόλιο έναντι όλων των πιθανών στελεχών γρίπης θα απάλλασσε επίσης τους υγειονομικούς Οργανισμούς από την ανάγκη να προβλέπουν κάθε χρόνο τα «επικρατέστερα» στελέχη της εποχιακής γρίπης, έναντι των οποίων θα πρέπει να κατασκευάζονται τα εμβόλια του επόμενου χειμώνα. Παράλληλα θα καθιστούσε εφικτή την ανοσοποίηση έναντι του ιού της γρίπης για χώρες που αυτή τη στιγμή δεν μπορούν να διαθέτουν χρήματα για την εξασφάλιση των ετησίων δόσεων των εμβολίων. Υπολογίζεται ότι η «απλή» εποχική γρίπη σκοτώνει παγκοσμίως 500.000 ανθρώπους κάθε χρόνο.

Δυστυχώς ένα «παγκόσμιο» εμβόλιο δεν θα είναι έτοιμο σύντομα ώστε να μπορέσει να καταπολεμήσει μια πιθανή πανδημία της «νέας γρίπης», από την οποία έχουν ήδη νοσήσει χιλιάδες άνθρωποι. Τα πιο προηγμένα από τα «παγκόσμια» εμβόλια έχουν δοκιμαστεί μόνο στο πλαίσιο μικρών κλινικών μελετών και κατά πάσα πιθανότητα θα χρειαστούν αρκετά ακόμα χρόνια ώστε να αποδειχθεί με ασφάλεια η αποτελεσματικότητά τους, η οποία μάλιστα ήδη αμφισβητείται από αρκετούς επιστήμονες. Αυτό διότι τα «παγκόσμια» εμβόλια που δημιουργήθηκαν έως τώρα δεν διαθέτουν την εξειδίκευση που παρουσιάζουν τα υπάρχοντα εμβόλια έναντι συγκεκριμένων στελεχών και επομένως δεν μπορούν να αποκλείσουν με τον ίδιο βαθμό επιτυχίας τη μόλυνση. Αυτό που καταφέρνουν είναι να περιορίζουν τη σοβαρότητα και την εξάπλωση της νόσου.

«Τα εμβόλια αυτά δεν θα αντικαθιστούσαν τα εξειδικευμένα εμβόλια έναντι της εποχικής γρίπης», επεσήμανε ο δρ. Ρόμπερτ Μπέλσε, διευθυντής του ερευνητικού κέντρου ανάπτυξης εμβολίων του Πανεπιστημίου του Σεν Λιούις, «τα θεωρώ περισσότερο ως συμπληρωματικά αυτών».

Μερικοί ειδικοί πιστεύουν ότι τα εμβόλια αυτά ίσως να απαιτούν αναμνηστικές δόσεις κάθε 10 περίπου χρόνια. Δεν είναι επίσης ξεκάθαρο το αν τα εμβόλια αυτά θα μπορούν να προστατεύουν πράγματι έναντι όλων των στελεχών του ιού της γρίπης, συμπεριλαμβανομένων και αυτών που μπορούν να μεταπηδήσουν από ζώα σε ανθρώπους, όπως π.χ. η γρίπη των χοίρων ή «νέα γρίπη». Πολλά από τα σε ανάπτυξη «παγκόσμια» αντιγριπικά εμβόλια άλλωστε, δεν προστατεύουν έναντι του τύπου Β του ιού, παρά μόνο έναντι του τύπου Α ο οποίος έχει και τη μεγαλύτερη νοσηρότητα/επικινδυνότητα.

Όταν κάποιος προσβάλλεται από τον ιό της γρίπης ή εμβολιάζεται έναντι αυτού, το ανοσοποιητικό του σύστημα παράγει αντισώματα τα οποία δρουν έναντι μιας συγκεκριμένης πρωτεΐνης της επιφάνειας του ιού, της αιμαγλουτινίνης. Η πρωτεΐνη όμως αυτή αποτελεί ένα από τα γρηγορότερα μεταλλάξιμα μόρια του ιού, οπότε τα αντισώματα εναντίον κάποιου ιικού στελέχους δεν αναγνωρίζουν άλλα στελέχη του ιού.

Ένα «παγκόσμιο» εμβόλιο θα πρέπει να ενεργοποιεί το ανοσοποιητικό σύστημα στοχεύοντας σε τμήματα του ιού της γρίπης που να είναι «σταθερά» και να μην διαφέρουν από στέλεχος σε στέλεχος. Το πρόβλημα εδώ έγκειται στο ότι τέτοια τμήματα βρίσκονται σχεδόν αποκλειστικά στο εσωτερικό των ιών και όχι στο εξωτερικό τους περίβλημα, κάτι που καθιστά δύσκολο τον εντοπισμό τους από τα αντισώματα.

Ένα μικρό μόριο όμως, το οποίο προεξέχει ελαφρώς από την επιφάνεια όλων των στελεχών του ιού της γρίπης, θα μπορούσε να αποτελέσει τον στόχο για την επίτευξη ανοσοποίησης. Πρόκειται για την ιική πρωτεΐνη M2 η οποία δεν μεταλλάσσεται εύκολα και για τον λόγο αυτό αποτελεί αντικείμενο έρευνας επιστημόνων που επιχειρούν να κατασκευάσουν κάποιο «παγκόσμιο» αντιγριπικό εμβόλιο.

Ήδη φαρμακευτικές εταιρείες όπως η VaxInnate, η Merck και η Acambis (που ανήκει στη Sanofi-Aventis) επιδίδονται σε αγώνα για τη δημιουργία εμβολίων που θα ευαισθητοποιούν τον ανθρώπινο οργανισμό έναντι της πρωτεΐνης M2. Οι πρώτες δοκιμές μικρής κλίμακας έδειξαν ότι υγιείς εθελοντές μετά τον εμβολιασμό παρήγαγαν αντισώματα έναντι της M2, τα οποία όμως δεν προφύλασσαν 100% από τη μόλυνση. Ένα επιπλέον πρόβλημα είναι ότι η M2 των ιών της γρίπης που προσβάλλει τα ζώα διαφέρει αρκετά από την αντίστοιχη πρωτεΐνη των ιών που προσβάλλουν τον άνθρωπο. Για τον λόγο αυτό οι επιστήμονες επιδίδονται σε αναζήτηση και διαφορετικών μεθόδων στόχευσης του ιού.

Μεταξύ άλλων, αυτές περιλαμβάνουν την παρασκευή των κατάλληλων αντισωμάτων στο εργαστήριο και την έγχυσή τους στο σώμα του ασθενή (κάτι όμως που είναι μη πρακτικό, ακριβό και ιδιαίτερα χρονοβόρο) και την εύρεση τρόπων ώστε το ανθρώπινο ανοσοποιητικό σύστημα να ευαισθητοποιείται από πρωτεΐνες στο εσωτερικό των ιών (νουκλεοπρωτεΐνες) και να σκοτώνει τα προσβεβλημένα κύτταρα, εμποδίζοντας έτσι την επέκταση και τη σοβαρότητα της μόλυνσης.

Κανείς δεν ξέρει ακόμη με σιγουριά ποια από τις μεθόδους αυτές θα ήταν η αποτελεσματικότερη στη στόχευση των ιών της γρίπης. Ίσως, όπως επισημαίνουν αρκετοί επιστήμονες, ένας συνδυασμός από αυτές τις τεχνικές θα έφερνε το καλύτερο αποτέλεσμα. Ήδη η βιοτεχνολογική εταιρεία Dynavax ετοιμάζεται να θέσει σε κλινικές δοκιμές ένα εμβόλιο το οποίο θα δρα διπλά, στοχεύοντας αφενός την πρωτεΐνη M2 και αφετέρου τις νουκλεοπρωτεΐνες του εσωτερικού των διαφορετικών στελεχών των ιών της γρίπης.

«Πρέπει όμως να είμαστε ρεαλιστές», επισημαίνει ανώτερο στέλεχος της Αμερικανικής Διεύθυνσης Τροφίμων και Φαρμάκων. «Όσο ενθαρρυντικές και αν είναι οι προσπάθειες που γίνονται για τη δημιουργία “παγκόσμιων” εμβολίων, ο πρώτος μας στόχος θα πρέπει να είναι η μείωση της νοσηρότητας και της εξάπλωσης της νόσου. Η ολοκληρωτική καταπολέμηση της γρίπης παραμένει ακόμα άπιαστο όνειρο».