Οι καλά ρυθμισμένοι ασθενείς το οφείλουν στους φαρμακοποιούς

Η σύγχρονη φαρμακευτική έρευνα έχει φέρει στην καθημερινή κλινική πράξη πολύ ασφαλή και αποτελεσματικά φάρμακα για τον έλεγχο πολλών χρόνιων παθήσεων. Επιπρόσθετα έχει δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στην πρόκριση μορίων και φαρμακοτεχνικών μορφών που να επιτρέπουν την εύκολη οικιακή αποθήκευση αλλά και τη βολική για τους ασθενείς χρήση, ώστε τα πρακτικά ζητήματα που αφορούν τη φαρμακοθεραπεία να ελαχιστοποιηθούν.

Σήμερα μπορεί ένας ασθενής να παίρνει μόνο ένα χάπι για να ελέγξει παθήσεις, όπως η δυσλιπιδαιμία, η υπέρταση, ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2 κ.ά., ενώ στο παρελθόν τα φαρμακοθεραπευτικά σχήματα για αυτές τις νόσους ήταν αρκετά πιο πολύπλοκα. Αν και θα περίμενε κανείς ότι αυτές οι εξελίξεις θα έχουν βελτιώσει σημαντικά τα αποτελέσματα των παρεμβάσεων για την αντιμετώπιση πολλών χρόνιων παθήσεων, στην καθημερινή κλινική πράξη βλέπουμε αρκετούς αρρύθμιστους ασθενείς που βρίσκονται υπό αγωγή. Το φαινόμενο αυτό δεν έχει πάντα μια εύκολη και μονοσήμαντη εξήγηση, αλλά αρκετές μελέτες επικεντρώνονται στις δυσκολίες της προσήλωσης του ασθενούς στην αγωγή του (patients adherence).

O όρος «συμμόρφωση» ασθενών (compliance) που πολύ συχνά χρησιμοποιείται στην καθομιλουμένη έχει εν πολλοίς αντικατασταθεί, διότι εξ ορισμού αφορά μια παθητική συμπεριφορά, κατά την οποία ο ασθενής ακολουθεί μια σειρά από συστάσεις από τον γιατρό του, ενώ ο όρος προσήλωση στην αγωγή περιγράφει μια ενεργητική διαδικασία, στην οποία κάποιος αναλαμβάνει την πλήρη ευθύνη της συνολικής του ευζωίας με ό,τι αυτό συνεπάγεται(1). 

Η αναγνώριση αυτών των προκλήσεων δημιουργεί μια νέα στρατηγική στόχευση των επαγγελματιών υγείας που υιοθετούν εργαλεία και πρακτικές προκειμένου να βοηθήσουν τους ασθενείς να παραμείνουν προσηλωμένοι στη φαρμακευτική τους αγωγή. Οι κοινοτικοί φαρμακοποιοί (community pharmacists) ως ενεργό και κεντρικό μέρος της ομάδας πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας, έχουν φανεί αρκετά χρήσιμοι σε αυτήν την προσπάθεια, με τα οφέλη για τους ασθενείς και για τα συστήματα υγείας ανά τον κόσμο να είναι αρκετά καλά καταγεγραμμένα στη διεθνή βιβλιογραφία.

Τα ευρήματα της μελέτης CONCORD μας δείχνουν τον δρόμο

Μπορούμε όμως εμείς εδώ στην Ελλάδα να χρησιμοποιήσουμε τους φαρμακοποιούς για να ενισχύσουμε την προσήλωση στην αγωγή των πασχόντων από συνήθη χρόνια νοσήματα; Η μελέτη CONCORD (2) που διεξήγαγε το Ινστιτούτο Πολιτικής Υγείας με υπεύθυνο τον Καθηγητή Κυριάκο Σουλιώτη απαντάει εμφατικά ΝΑΙ σε αυτήν την ερώτηση. Σε διάστημα 4 μηνών, 120 κοινοτικοί φαρμακοποιοί μέλη του Ομίλου ΠΕΙ.ΦΑ.ΣΥΝ. εκπαιδεύτηκαν σε τεχνικές αναγνώρισης των διαφόρων τύπων ασθενών και απέκτησαν δεξιότητες προκειμένου να διαχειρίζονται αποτελεσματικά την επικοινωνία με αυτούς, επιδιώκοντας έτσι μια στηριγμένη σε επιστημονικές αποδείξεις και εξατομικευμένη επικοινωνία για να τους βοηθήσουν να κατανοήσουν καλύτερα πόσο σημαντική είναι η προσήλωσή τους στην αγωγή που τους έχει συστήσει ο γιατρός τους. Στη μελέτη καταγράφηκαν δεδομένα από 1200 ασθενείς με υπέρταση, δυσλιπιδαιμία και χρόνια φλεβική νόσο με τη χρήση ερωτηματολογίων αυτοαξιολόγησης. Τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά, αν αναλογιστεί κανείς την κλίμακα της παρέμβασης.

Οι κοινοτικοί φαρμακοποιοί βοήθησαν τους ασθενείς –με απλές καθημερινές συμβουλευτικές παρεμβάσεις στο πλαίσιο της επαγγελματικής τους πρακτικής– να αυξήσουν κατά 23% την προσήλωσή τους στην αγωγή. Πιο συγκεκριμένα μειώθηκαν κατά 24% οι ασθενείς που ξεχνούν να πάρουν την αγωγή τους γενικά, κατά 22% οι ασθενείς που ξέχασαν να πάρουν την αγωγή τους τις τελευταίες 30 ημέρες και κατά 22% οι ασθενείς που διέκοψαν την αγωγή τους χωρίς να συζητήσουν με τον γιατρό τους. Όλα τα αποτελέσματα ήταν στατιστικά σημαντικά. Η μελέτη αυτή ήρθε να επιβεβαιώσει τη στρατηγική σημασία της συμμετοχής των κοινοτικών φαρμακοποιών στο σύστημα της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας και σε άλλους ρόλους πέρα από την απλή προμήθεια φαρμάκων και τη διεκπεραίωση γραφειοκρατικών διαδικασιών.

Το 1/3 των ασθενών με υπέρταση είναι αρρύθμιστο

Για να κατανοήσουμε το μέγεθος του προβλήματος, ας λάβουμε υπόψιν ότι ο επιπολασμός της αρτηριακής υπέρτασης στην Ελλάδα υπολογίστηκε πρόσφατα κοντά στο 40% του πληθυσμού των ενηλίκων (3). Η μελέτη υπολογίζει ότι μεσοσταθμικά το 30% αυτών των ασθενών ήταν σε αγωγή αλλά ήταν αρρύθμιστοι (σχεδόν το 1/3). Μεγάλο κομμάτι αυτού του ποσοστού είναι ασθενείς που αποτυγχάνουν να ρυθμιστούν εξαιτίας της χαμηλής προσήλωσής τους στην αγωγή. Απλά μαθηματικά μπορούν να αποδείξουν ότι η εμπλοκή των κοινοτικών φαρμακοποιών στη διαδικασία βελτίωσης της συνέπειας στην αγωγή μπορεί να έχει τεράστιο όφελος για τους ασθενείς και για όλους τους δείκτες της δημόσιας υγείας. Επιπρόσθετα ως χώρα δεν έχουμε την πολυτέλεια να αφήνουμε ανεκμετάλλευτους ανθρώπινους πόρους στο σύστημα υγείας και οι κοινοτικοί φαρμακοποιοί είναι ο πλέον υποχρησιμοποιημένος πόρος παρά το γεγονός ότι αφθονεί και έχει εξαιρετική διασπορά σε ολόκληρη την επικράτεια.

Βιβλιογραφία:
1. Mir TH. Adherence Versus Compliance. HCA Healthc J Med. 4(2):219–20.
2. Abstracts of the 26th Annual Meeting of ESPACOMP, the International Society for Medication Adherence, Berlin, Germany, 17–19 November 2022. Int J Clin Pharm. 2023 Feb 1;45(1):250–80.
3. 136Stergioy.pdf [Internet]. [cited 2023 Sep 15]. Available from: https://hypertasi.gr/images/periodicals/136Stergioy.pdf