Καλοκαίρι και ταξίδια

Οι γαστρεντερικές διαταραχές είναι ένα από τα πιο συχνά προβλήματα που μπορεί να χαλάσουν τις καλοκαιρινές διακοπές. Οι αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες, τα ακατάστατα γεύματα, η αυξημένη κατανάλωση αλκοόλ, η πλημμελής τήρηση κανόνων υγιεινής είναι —σύμφωνα με μελέτες— οι κύριοι παράγοντες που ευθύνονται για την έξαρση των γαστρεντερικών προβλημάτων κατά τις διακοπές. Η παθολόγος Αναστασία Μοσχοβάκη εξηγεί τα αίτια που τις προκαλούν και τα μέτρα που πρέπει να λαμβάνονται για την πρόληψη και την αντιμετώπισή τους.

Ποιες γαστρεντερικές διαταραχές μπορεί να εκδηλωθούν κατά τη διάρκεια των καλοκαιρινών διακοπών;

Οι πιο συχνές γαστρεντερικές διαταραχές που εμφανίζονται κατά τις διακοπές είναι:

• Οι διαταραχές του στομάχου που εκδηλώνονται με βαρυστομαχιά, φούσκωμα, ναυτία, ξινίλα, καύσο: Τα ακατάστατα γεύματα, τα λιπαρά γεύματα, η κατάχρηση αλκοόλ, καφέ, cola, η αναστροφή των βιορυθμών, οι αλλεργίες και δυσανεξίες σε τρόφιμα που χαρακτηρίζουν την τοπική κουζίνα του τουριστικού προορισμού και ψυχολογικοί παράγοντες, είναι οι πιο κοινοί παράγοντες που προκαλούν βαρύ στομάχι στον Έλληνα ασθενή κατά την διάρκεια των ταξιδιών. Ο έλεγχος των παραγόντων που προαναφέρονται και προδιαθέτουν σε γαστρικές διαταραχές, η κατανάλωση υψηλής ποιότητας αλκοολούχων ποτών και η αποφυγή νυχτερινών γευμάτων είναι σημαντικά μέτρα πρόληψης.
  

• Η διάρροια των ταξιδιωτών: Σύμφωνα με ορισμένες στατιστικές μελέτες, παρά το γεγονός ότι η διάρροια συνήθως είναι μικρής διάρκειας και αυτοπεριοριζόμενη, το 40% των ταξιδιωτών τροποποιεί το πρόγραμμά του όταν εμφανίζεται, ενώ το 20% αναγκάζεται να παραμείνει κλινήρες. Η διάρροια των ταξιδιωτών είναι ιδιαιτέρως συχνή σε περιοχές της Αφρικής, της Νότιας και Κεντρικής Αμερικής και της Ασίας, ενώ σύμφωνα με ορισμένες ιατρικές στατιστικές μελέτες το ποσοστό των κρουσμάτων στις βιομηχανικές χώρες είναι περίπου 10%. Η μειωμένη τήρηση κανόνων ατομικής και δημόσιας υγιεινής είναι ο κύριος παράγοντας που ενοχοποιείται.

H διάρροια των ταξιδιωτών χαρακτηρίζεται από χαλαρές κενώσεις, που μπορεί να είναι και άνω των δέκα, συνοδεύεται από ναυτία και κοιλιακή δυσφορία, ενώ ο πυρετός είναι σπάνιος. Μπορεί να εμφανιστεί εμετός. Το σύνδρομο υποστρέφει συνήθως εντός πενθημέρου, αλλά σε υπερευαίσθητους οργανισμούς μπορεί να διαρκέσει πάνω από μήνα.

Οι απλοί ιοί προκαλούν αυτοπεριοριζόμενα σύνδρομα με ήπια διάρροια, κοιλιακό πόνο, έμετο. Το Escherichia coli, ένα σύνηθες μικρόβιο που προκαλεί γενικώς οξεία υδαρή διάρροια χωρίς πυρετό, απότομης έναρξης, με μικρού βαθμού κοιλιακό πόνο. Η Shigella προκαλεί γενικά οξεία αιματηρή διάρροια και πυρετό, φούσκωμα, κράμπες, κοιλιακό πόνο. Το Campylobacter προκαλεί αθρόα υδαρή ή αιματηρή διάρροια με πυρετό. Η Salmonella προκαλεί γενικά οξεία διάρροια με δέκατα ή πυρετό. Η Aeromonas προκαλεί υδαρή ή αιματηρή διάρροια. Ο Staphylococcus aureus και ο Bacillus cereus —που μολύνει κλασικά το ξαναζεσταμένο τηγανητό ρύζι— προκαλούν υδαρή διαρροϊκά σύνδρομα με χαμηλό ή καθόλου πυρετό και έντονο εμετό. Ορισμένα παθογόνα μπορεί να προκαλέσουν συστηματικές εκδηλώσεις, όπως ουρηθρίτιδα-επιπεφυκίτιδα-αρθρίτιδα (σύνδρομο Reiter από Salmonella, Campylobacter, Shigella, Yersinia), αυξημένης θνητότητας αιμολυτικό ουραιμικό σύνδρομο (enterohemorrhagic Escherichia coli, Shigella), πυρετό με προσβολή ήπατος (ηπατίτιδα Α). Σε ορισμένες περιπτώσεις επιβάλλεται διερεύνηση με εξετάσεις κοπράνων και αίματος.

Το παθογόνο λοιμογόνο αίτιο που προκαλεί τη διάρροια των ταξιδιωτών ποικίλλει ανάλογα με την περιοχή. Το Escherichia coli, η Shigella, το Campylobacter, είναι τα πιο συνήθη παθογόνα. Η Aeromonas, η Salmonella, ο παράγων Norwalk, κάποιοι ιοί ή ορισμένα παράσιτα είναι σπανιότερα παθογόνα.

Τα περισσότερα λοιμώδη παθογόνα εισέρχονται στον οργανισμό μέσω νερού και τροφίμων. Σπανιότερα το έντερο προσβάλλεται κατά τη διάρκεια κολύμβησης σε μολυσμένα ύδατα ή κατά την άσκηση σεξουαλικών πρωκτικών συνηθειών με μολυσμένους ερωτικούς συντρόφους (σεξουαλικώς μεταδιδόμενα παθογόνα που προκαλούν γαστρεντερίτιδες, όπως το aids, το neisseria gonorrhoeae).

Πιο σπάνια γαστρεντερικά προβλήματα κατά τη διάρκεια των διακοπών προκαλούν η αλκοολική ηπατίτιδα και η παγκρεατίτιδα που σχετίζονται με την υπερκατανάλωση αλκοόλ κατά τις διακοπές και η απορρύθμιση γνωστών νοσημάτων (π.χ. αιμορροΐδες, χολοκυστοπάθεια) που σχετίζεται με αλλαγές σε διατροφικούς παράγοντες (μείωση φυτικών ινών, κατάχρηση αλκοόλ, αύξηση λιπαρών).

Πώς μπορεί κάποιος να προστατευτεί κατά το δυνατόν από αυτές, τόσο πριν το ταξίδι όσο και κατά τη διάρκειά του;

Οι ταξιδιώτες θα πρέπει να πλένουν καλά τα χέρια τους, αρκετές φορές κατά την διάρκεια της ημέρας και οπωσδήποτε πριν το φαγητό και μετά την αφόδευση. Τα μαντηλάκια με υψηλής ποιότητας αντισηπτικό που δεν ξεβγάζεται, βοηθά εξαιρετικά κατά τη διάρκεια της ημέρας, όταν η πρόσβαση σε σαπούνι και καθαρό νερό είναι δύσκολη. Η σωστή πλύση των χεριών γίνεται με καλό αντισηπτικό σαπούνι σε όλη την επιφάνεια των παλαμών και των καρπών, χωρίς να παραμελείται η ραχιαία επιφάνεια των δακτύλων, οι πτυχές ανάμεσα στα δάκτυλα και η περιοχή κάτω από τα νύχια, τουλάχιστον επί εικοσιπέντε δευτερόλεπτα. Θα πρέπει να ξεπλένονται με άφθονο νερό και να στεγνώνονται με καθαρή πετσέτα ή ξηρό αέρα (air dry).

Επιπλέον, τα τρόφιμα θα πρέπει να πλένονται καλά και να ψήνονται επαρκώς, καθώς η θερμότητα σκοτώνει τα παθογόνα, ενώ το φαγητό πρέπει να σερβίρεται ζεματιστό. Δεν πρέπει να καταναλώνονται τρόφιμα από πλανόδιους πωλητές και μη παστεριωμένα γαλακτοκομικά προϊόντα. Τα φρούτα θα πρέπει να ξεφλουδίζονται στα ταξίδια και να μην καταναλώνονται αναποφλοίωτα, ενώ θα πρέπει να καταναλώνονται μόνο εμφιαλωμένο νερό και ποτά. Η θερμότητα φονεύει τους μικροοργανισμούς που προκαλούν διάρροια, η κατάψυξη όμως όχι, επομένως δεν πρέπει να καταναλώνονται αμφιβόλου ποιότητας παγάκια. Ακόμη, δεν θα πρέπει να καταναλώνονται αμφιβόλου ποιότητας αλκοολούχα ποτά, να αποφεύγεται η ανάμειξη μεταξύ τους και η κατάχρηση αλκοόλ. Ο ύπνος είναι καλό να απέχει τουλάχιστον δύο ώρες από το τελευταίο γεύμα.
Με δεδομένο ότι αρκετά διαρροϊκά σύνδρομα προκαλούνται από λοιμογόνα που μεταδίδονται με σεξουαλική επαφή, θα πρέπει να χρησιμοποιείται πάντα προφυλακτικό.

Ορισμένα ειδικά διαρροϊκά σύνδρομα σε ομάδες υψηλού κινδύνου προλαμβάνονται με εμβόλια (συνήθως εμβόλιο ηπατίτιδας). Το πρόγραμμα εμβολιασμών καθορίζεται περαιτέρω από τον τόπο προορισμού, την εποχή που πραγματοποιείται το ταξίδι, την ηλικία του ταξιδιώτη και το είδος των χρόνιων νοσημάτων από τα οποία ενδεχομένως πάσχει (π.χ. εμβόλιο κίτρινου πυρετού σε ταξιδιώτες ενδημικών περιοχών), εφόσον δεν υπάρχουν σχετικές απαγορευτικές αντενδείξεις (π.χ. θανατηφόρες αλλεργίες).

H ιατρική εξέταση, που δυστυχώς συχνά αμελείται στην Ελλάδα, πρέπει να πραγματοποιείται εγκαίρως πριν το ταξίδι και είναι απαραίτητη τόσο για την πραγματοποίηση των ενδεικνυόμενων εμβολιασμών, όσο και για τη συνταγογράφηση ορισμένων απαραίτητων φαρμακευτικών σκευασμάτων πρόληψης που πρέπει να έχει ο ταξιδιώτης σε κάθε ταξίδι, ανάλογα με το status της υγείας του.

Αν ωστόσο κάποιος νοσήσει, πώς μπορεί να αντιμετωπίσει την πάθηση και τα συμπτώματά της;

Κατά τη διάρκεια επεισοδίων με διάρροια ή εμετό, η ανάπαυση και η άφθονη λήψη νερού είναι απαραίτητα μέτρα για την αποφυγή αφυδάτωσης. Το τσάι, ο ζωμός κότας, η σούπα, είναι τρόφιμα που τονώνουν τον οργανισμό και συντελούν στην αναπλήρωση χρήσιμων ιχνοστοιχείων κατά τη διάρκεια γαστρεντερικών προβλημάτων. Η πόση καφέ και αλκοόλ και τα βαριά ακατάστατα γεύματα απαγορεύονται.

Η άμεση ιατρική εξέταση είναι απαραίτητη όταν υπάρχει κοιλιακός πόνος, έντονη διάρροια (πάνω από τέσσερις κενώσεις το 24ωρο), αίμα στα κόπρανα, πυρετός, εμετοί, εάν η διάρροια διαρκεί πάνω από 48 ώρες, εάν το άτομο είναι ηλικιωμένο, χρονίως πάσχον από νόσημα που προκαλεί πτώση της ανοσολογικής ικανότητας ή εάν το άτομο έχει καταναλώσει πρόσφατα αντιβιοτικά. Σε ορισμένες περιπτώσεις απαιτείται νοσοκομειακή νοσηλεία.

Πώς μπορεί να βοηθήσει ο φαρμακοποιός τον πελάτη του που ετοιμάζεται για ένα ταξίδι; Τι εξατομικευμένες συμβουλές μπορεί να του δώσει;

Ο ρόλος του φαρμακοποιού είναι ζωτικός.
Ο φαρμακοποιός πρέπει να ενημερώσει για τη σημασία της ιατρικής εξέτασης πριν το ταξίδι, κατά τη διάρκεια της οποίας αξιολογείται η κατάσταση υγείας του οργανισμού και συνταγογραφούνται τα εξατομικευμένα φάρμακα και εμβόλια, ανάλογα και με τον τόπο του ταξιδιωτικού προορισμού. Ο φαρμακοποιός εξοπλίζει το βασικό φαρμακείο του ταξιδιώτη, το οποίο στη συνέχεια εμπλουτίζεται περαιτέρω βάσει των ευρημάτων της παθολογικής ιατρικής εξέτασης.
Τα βασικά φάρμακα πρόληψης γαστρεντερικών διαταραχών που πρέπει να υπάρχουν στο φαρμακείο του ταξιδιώτη είναι:

• Φάρμακα για τη δυσπεψία: στην περίπτωση αυτή κάποιο αντιόξινο ή αναστολέας πρωτονίων – ανταγωνιστής Η2 υποδοχέων ταχείας δράσης θα βοηθήσει αποτελεσματικά.
• Φάρμακα για τη διάρροια: η λοπεραμίδη είναι εξαιρετικό φάρμακο πρώτης ανάγκης στην απλή διάρροια.
• Φάρμακα για τη ναυτία: η μετοκλοπραμίδη βοηθά αποτελεσματικά σε περιπτώσεις ανεπίπλεκτης ναυτίας.
• Φάρμακα για την αναπλήρωση των υγρών και των ηλεκτρολυτών (π.χ. Αlmora).
• Καλής ποιότητας αντισηπτικά για τα χέρια.
• Χαρτομάντιλα μιας χρήσεως, εμποτισμένα σε καλό αντισηπτικό.

Ορισμένοι ασθενείς υψηλού κινδύνου (π.χ. άτομα με ανοσοκαταστολή) πρέπει να έχουν μαζί τους και αντιβιοτικά (π.χ. κινολόνη).