Καλοκαίρι..ήλιος..αντηλιακά

Φωτοπροστασία

Καλοκαίρι έρχεται και οι παραγγελίες των αντηλιακών έχουν ήδη φτάσει στα φαρµακεία µας. Για άλλη µια φορά καλούµαστε να αναλύσουµε στους καταναλωτές τους κανόνες και τη σηµασία της φωτοπροστασίας, τους κινδύνους που έχει η αλόγιστη έκθεση στον ήλιο και γιατί η χρήση αντηλιακού έχει γίνει επιτακτική τα τελευταία χρόνια.

Θα βιαστούµε να απαντήσουµε όλοι, καταναλωτές και φαρµακοποιοί, ότι το ξέρουµε το θέµα, ότι κάθε χρόνο τα ίδια επαναλαµβάνονται και µάλιστα ίσως κάποιοι -σίγουρα όχι φαρµακοποιοί- θα έχουν την άποψη ότι όσα ακούγονται από τους ειδικούς, σε πολλές περιπτώσεις είναι υπερβολικά και αγγίζουν τα όρια της κινδυνολογίας.

Καλό είναι, λοιπόν, να είµαστε προετοιµασµένοι να αντιµετωπίσουµε το φλέγον ζήτηµα «ήλιος» µε ψυχραιµία, µε σαφή και πλήρη γνώση των κινδύνων, αλλά και µε την απαιτούµενη χαλαρότητα. Γιατί στην Ελλάδα ζούµε, µε τον ήλιο συµβιώνουµε κάθε καλοκαίρι και αυτό είναι σίγουρα δώρο που πρέπει να το απολαύσουµε.

Γενικά

Η υπεριώδης ηλιακή ακτινοβολία (UV) αποτελεί ένα µικρό µέρος του φάσµατος της ηλιακής ακτινοβολίας που φτάνει στο έδαφος της Γης. Παρά τη µικρή της ένταση, η υπεριώδης ακτινοβολία µπορεί να προκαλέσει σηµαντικά προβλήµατα στον άνθρωπο, όταν αυτός εκτίθεται παρατεταµένα στον ήλιο. Ο χρόνος έκθεσης κατά τον οποίο η υπεριώδης ακτινοβολία µπορεί να προκαλέσει τα προβλήµατα αυτά διαφέρει από άτοµο σε άτοµο. Εξαρτάται από τον τύπο του δέρµατος αλλά και από διάφορους παράγοντες, οι σηµαντικότεροι των οποίων είναι:

•Το όζον: η υπεριώδης ηλιακή ακτινοβολία απορροφάται ισχυρά από το όζον που βρίσκεται στα ανώτερα στρώµατα της ατµόσφαιρας (στρατόσφαιρα). Η ελάττωση της περιεκτικότητας της ατµόσφαιρας σε όζον έχει σαν αποτέλεσµα την αύξηση της υπεριώδους ακτινοβολίας στο έδαφος, και αντίστροφα.
•Ανακλάσεις: ένα αντικείµενο ή ένα άτοµο δέχεται ακτινοβολία απευθείας από τον ήλιο και από τον ουρανό, αλλά και από ανακλάσεις στο έδαφος. Το ποσοστό της ανακλώµενης ακτινοβολίας εξαρτάται από το είδος της επιφάνειας του εδάφους. Η στεγνή άµµος ανακλά περίπου το 20% της ηλιακής ακτινοβολίας. Εξαιτίας των ανακλάσεων, άτοµα που βρίσκονται σε αµµώδεις παραλίες ή σε χιονισµένες περιοχές, δέχονται περισσότερη ηλιακή ακτινοβολία.
•Το νερό: περίπου το 95% της υπεριώδους ακτινοβολίας διαπερνά το νερό (π.χ. στη θάλασσα) και το 50% διεισδύει σε βάθος περίπου 3 µέτρων. Όταν λοιπόν κολυµπάµε, το σώµα µας βρίσκεται µόλις λίγα εκατοστά κάτω από την επιφάνεια του νερού, και κατά συνέπεια δεν προστατεύεται από την υπεριώδη ακτινοβολία.

Η ανάγκη

Η σύγχρονη αντίληψη φωτοπροστασίας σήµερα στρέφεται όχι µόνο στην πρόληψη του ηλιακού ερυθήµατος, αλλά και στην πρόληψη των παθοφυσιολογικών επιδράσεων της υπεριώδους ακτινοβολίας.

Τα τελευταία χρόνια είναι επιτακτική η προστασία του δέρµατος από την ηλιακή επίδραση και οι πιο σηµαντικές αιτίες είναι:

•Μείωση ατµοσφαιρικού όζοντος.
•Αυξανόµενη συχνότητα καρκίνου του δέρµατος (κυρίως κακοήθους µελανώµατος).
•Αύξηση έκθεσης του πληθυσµού στην ηλιακή ακτινοβολία.

Παθοφυσιολογικές επιδράσεις της υπεριώδους ακτινοβολίας

Φωτοχηµικές βλάβες DNA και φωτοπροϊόντα

Η επίδραση της ηλιακής ακτινοβολίας στο DNA ακολουθεί τα παρακάτω στάδια:

•Η υπεριώδης ακτινοβολία απορροφάται από µόρια του κυτταρικού DNA, που λέγονται χρωµοφόρα µόρια.
•Αυτό έχει σαν αποτέλεσµα τη φωτοχηµική µεταβολή ενός τέτοιου χρωµοφόρου µορίου.
•Αυτή η µεταβολή προκαλεί το σχηµατισµό σύµπλοκων χηµικών ενώσεων µεταξύ των νουκλεοτιδίων, τα οποία ονοµάζονται φωτοπροϊόντα.
•Συγχρόνως προκαλούνται και µεταβολές στη λειτουργία των δερµατικών κυττάρων.
•Η παρουσία φωτοπροϊόντων και η µεταβολή που υφίστανται τα δερµατικά κύτταρα έχει σαν αποτέλεσµα την εκδήλωση τόσο οξειών όσο και χρόνιων επιδράσεων, π.χ. ηλιακό ερύθηµα, µελάγχρωση, ανοσοκαταστολή, καρκίνος δέρµατος.

•Συχνότερα εµφανιζόµενοι καρκίνοι δέρµατος

•Βασεοκυτταρικό και ακανθοκυτταρικό επιθηλίωµα: είναι κακοήθεις όγκοι που εντοπίζονται µόνο στο δέρµα και δεν κάνουν µετάσταση σε άλλα όργανα.
•Μελάνωµα: λιγότερο συχνός τύπος καρκίνου, πολύ πιο επικίνδυνος από τον πρώτο, που δηµιουργεί µεταστάσεις. Εµφανίζεται κυρίως στο πρόσωπο, στο άνω και µέσο τµήµα της ράχης και στις κνήµες (δηλαδή στα µέρη του σώµατος που εκτίθενται περισσότερο).

Σύγχρονες µελέτες έδειξαν ότι η συστηµατική χρήση αντηλιακών προϊόντων µειώνει τη συχνότητα των ακτινικών υπερκερατώσεων και του ακανθοκυτταρικού καρκινώµατος του δέρµατος.

Ωστόσο ο ρόλος των αντηλιακών στην πρόληψη του µελανώµατος παραµένει αµφιλεγόµενος. Αυτό συµβαίνει διότι δεν έχει προσδιοριστεί ακόµα µε ακρίβεια ποιος είναι ο δείκτης προστασίας για τη UVA ακτινοβολία, που προκαλεί το µελάνωµα.

Αν και τα σύγχρονα αντηλιακά διαθέτουν ευρύ φάσµα προστασίας, καλύπτοντας UVA και UVB ακτινοβολία, πάντα απαιτείται ιδιαίτερη προσοχή. Τα περισσότερα αντηλιακά παρέχουν εξαιρετική ασφάλεια σε ό,τι αφορά τη UVB ακτινοβολία, αλλά υπολείπονται σε προστασία από τη UVA, κυρίως γιατί δεν υπάρχει κοινά αποδεκτή µέθοδος για τον προσδιορισµό του δείκτη προστασίας από τη UVA (ανάλογο του δείκτη SPF).

•Φωτογήρανση

Σήµερα θεωρείται αποδεδειγµένο ότι η έκθεση στην ηλιακή ακτινοβολία προκαλεί φωτογήρανση (πάχυνση της κεράτινης στοιβάδας της επιδερµίδας, ποικιλοχρωµία, δηλαδή σηµάδια, εξαιτίας της µη οµαλής κατανοµής της µελανίνης, βαθιές ρυτίδες), η οποία έρχεται και προστίθεται στο φυσικό φαινόµενο της χρονογήρανσης (ατροφία της επιδερµίδας, λεπτή ρυτίδωση).