Η διατροφική αντιμετώπιση του σακχαρώδη διαβήτη

Του Χάρη Δημοσθενόπουλου, κλινικού διαιτολόγου - διατροφολόγου, M.Sc

(πηγή: http://www.mednutrition.gr)

Η διαιτητική θεραπεία του διαβήτη, αποτελεί ένα βασικό, ίσως το σημαντικότερο, τμήμα της συνολικής θεραπευτικής παρέμβασης στον σακχαρώδη διαβήτη. Αυτό ισχύει, λόγω της άμεσης σχέσης που υπάρχει μεταξύ της συνολικής δίαιτας και της θεραπευτικής διαχείρισης της νόσου, η οποία πρέπει να παρέχεται από εξειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό (γιατρό-διαβητολόγο και κλινικό διαιτολόγο), σε σωστές συνθήκες και με διάθεση του απαιτούμενου χρόνου, ώστε να εξατομικεύεται.

Ο συνδυασμός της σωστής διατροφής και της συστηματικής άσκησης είναι ο ακρογωνιαίος λίθος για την πρόληψη και αντιμετώπιση του σακχαρώδη διαβήτη. Τις τελευταίες δεκαετίες οι συστάσεις για τη δίαιτα στον σακχαρώδη διαβήτη τροποποιήθηκαν σε μεγάλο βαθμό, διαμορφώνοντας πλέον ένα πιο «ελεύθερο» διαιτολόγιο, με σαφείς κανόνες και οδηγίες, αλλά με λιγότερες απαγορεύσεις και με περισσότερες επιλογές.

Αναλογία θρεπτικών συστατικών

 

Στα σύγχρονα διαιτολόγια για τον διαβήτη, οι υδατάνθρακες δεν απαγορεύονται και έχουν τη θέση τους σε ποσοστό 40-55%. Απλά, συστήνονται πλέον τρόφιμα υψηλά σε ίνες και με χαμηλό γλυκαιμικό δείκτη. Τρόφιμα όπως η πατάτα, το ψωμί και τα ζυμαρικά ενσωματώνονται στο συνολικό διαιτολόγιο, χωρίς να θεωρούνται «διατροφικό λάθος». Ακόμη και τα απλά σάκχαρα συστήνονται σε ποσοστό έως 10%. Ένας καλός γλυκαιμικός έλεγχος, ειδικά σε ινσουλινοεξαρτώμενα άτομα με διαβήτη και άτομα σε εντατικοποιημένα σχήματα ινσουλίνης ή σε αντλία, απαιτεί το συστηματικό υπολογισμό των υδατανθράκων των γευμάτων, μέσω της μέτρησης των γραμμαρίων ή της χρήσης των ισοδυνάμων.

H σωστή και ολοκληρωμένη εκπαίδευση του ασθενούς πάνω στα γραμμάρια των υδατανθράκων ή τα ισοδύναμα τους, σε συνεργασία με το ειδικό επιστημονικό προσωπικό, μπορεί να διευκολύνει την γλυκαιμική ρύθμιση, αλλά και την απελευθέρωση του διαιτολογίου (πάντα όμως με βάση την ύπαρξη του ΣΔ και τις γενικές αρχές της δίαιτας που αυτός επιβάλλει).

Είδος διαιτών

 

Η απώλεια βάρους είναι ίσως η πρώτη σύσταση που δίνεται πάντα στα άτομα με διαβήτη τύπου 2 κυρίως, για να μειωθεί η αντίσταση της ινσουλίνης. Αν και παλιότερα για αυτή την απώλεια συστήνονταν μόνο συμβατικές υποθερμιδικές και χαμηλές σε λίπος δίαιτες, με κατώτερη πρόσληψη υδατανθράκων τα 130 γραμμάρια ανά ημέρα, σήμερα οι μεγάλοι οργανισμοί όπως ο ADA, συστήνουν ακόμα και διαιτολόγια χαμηλών υδατανθράκων (low-cab), έως και για έναν χρόνο.

’σκηση & σωματική δραστηριότητα

 

Πλέον, παράλληλα με τις διατροφικές αλλαγές, συστήνεται και η αλλαγή του συνολικού τρόπου ζωής, με απώλεια βάρους (7-10%) και συστηματική φυσική δραστηριότητα (στόχος για τουλάχιστον 150 λεπτά/εβδομάδα). Τα άτομα με διαβήτη ωθούνται στο να γίνουν πιο δραστήρια στην καθημερινότητά τους, δεδομένου ότι η κίνηση-άσκηση έχει θετικότατες επιπτώσεις στο συνολικό γλυκαιμικό έλεγχο, αλλά και στην προστασία του καρδιαγγειακού συστήματος.

Αλκοόλ

 

Η πρόσληψη αλκοόλης δεν απαγορεύεται για τα άτομα με σακχαρώδη διαβήτη. Ο κανόνας που ισχύει για τη λήψη οινοπνεύματος, από άτομα με σακχαρώδη διαβήτη, αφορά την κατανάλωση της με μέτρο, όχι όμως από υπέρβαρα ή υπερτασικά άτομα, άτομα με ιστορικό νευροπάθειας, ηπατοπάθειας ή παγκρεατίτιδας και πάντα μετά από ή παράλληλα με τη λήψη. Συγκεκριμένα, οι ισχύουσες συστάσεις δίνουν μέχρι 1 μονάδα αλκοόλης για τις γυναίκες και μέχρι 2 για τους άντρες ημερησίως (όταν αναφερόμαστε σε μια μονάδα αλκοόλης (unit) αυτή είναι ίση με 355 ml μπύρας, 150 ml κρασιού, 45 ml λικέρ και περιέχει 15 γραμμάρια αλκοόλης).

Λίπη

Η μειωμένη και ποιοτικότερη πρόσληψη λιπαρών, σε ποσοστό 25-35% της ημερήσιας ενεργειακής πρόσληψης, ανάλογα με την ηλικία, αποτελεί βασικό άξονα της διαιτητικής πρόσληψης στον σακχαρώδη διαβήτη. Παράλληλα με την αντικατάσταση των «κακών» λιπαρών, συστήνεται η πρόσληψη μονο- και πολυακόρεστων λιπαρών, και μάλιστα στις τελευταίες συστάσεις προτείνεται ακόμα και η υψηλότερη θερμιδική συμμετοχή των λιπαρών, εις βάρος των υδατανθράκων, αρκεί να γίνεται μέσα από την υψηλότερη πρόσληψη ελαιολάδου και ωμέγα- 3 λιπαρών, κρατώντας έξω από τη δίαιτα τηγανητά τρόφιμα, αρτοσκευάσματα, (κρουασάν, κουλούρια, κράκερ, κέικ κ.ά.).

Πρωτεΐνη

 

Η σύσταση για την πρόσληψη συνολικών πρωτεϊνών είναι 15-20% της συνολικής προσλαμβανομένης ενέργειας. Γνωρίζοντας ότι η διαιτητική πρωτεΐνη μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση της ινσουλινικής αντίδρασης, χωρίς ταυτόχρονη αύξηση των επιπέδων γλυκόζης του αίματος, οι ισχύουσες συστάσεις αναφέρουν ότι δεν θα πρέπει να χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση της οξείας ή την πρόληψη της βραδινής υπογλυκαιμίας. Τα άτομα με σακχαρώδη διαβήτη θα πρέπει να αποφεύγουν να ακολουθούν για μεγάλος διάστημα, διαιτολόγια υψηλά σε πρωτεΐνη, ως μέσο για την απώλεια του σωματικού βάρους, όσο οι μελέτες πάνω στις μακροχρόνιες επιπτώσεις πρωτεϊνικής πρόσληψης μεγαλύτερης του 20% δεν έχουν δώσει ακόμα ξεκάθαρα αποτελέσματα, κυρίως για τη νεφρική λειτουργία.

Ξηροί καρποί

 

Οι ξηροί καρποί είναι πλούσιοι σε μονοακόρεστα και πολυακόρεστα λιπαρά οξέα και ωμέγα 3, αποτελούν καλές πηγές φυτικών πρωτεϊνών και είναι πλούσιοι σε φυτικές ίνες, βιταμίνες και πολλά μέταλλα (ασβέστιο, σίδηρο, μαγνήσιο), ενώ έχουν χαμηλό γλυκαιμικό δείκτη. Μελέτες πάνω στη σχέση της κατανάλωσης ξηρών καρπών, με το μεταβολικό σύνδρομο και τον σακχαρώδη διαβήτη, έδειξαν ότι πέρα από τη βελτίωση του προφίλ των λιπιδίων και τη μείωση του κινδύνου εμφάνισης στεφανιαίας νόσου, υπάρχουν θετικές επιπτώσεις στην υγεία και στο συνολικό έλεγχο των διακυμάνσεων της μεταγευματικής γλυκαιμίας, με την κατάλληλη προσθήκη τους πριν ή μαζί με τα υδατανθρακούχα γεύματα ή σνακ. Έτσι, αν συστηματικά ενταχθούν μικρομερίδες ξηρών καρπών (αμυγδάλων, καρυδιών, φιστικιών, κάσιους) στο διαιτολόγιο, και αντικαταστήσουν άλλα επιβαρυντικά σνακ όπως γλυκά, κράκερ και προϊόντα αμύλου είναι πιθανό να συμβάλουν στην καλύτερη γλυκαιμική ρύθμιση αλλά και στα καλύτερα επίπεδα χοληστερόλης και λιπιδίων στα άτομα με διαβήτη.

Ξύδι & κανέλα

 

Τα τελευταία χρόνια, μέσα από την επιστημονική μελέτη και στη χώρα μας, έχει φανεί πως διατροφικά στοιχεία, όπως για παράδειγμα η κανέλα και το ξύδι, που για πολλά χρόνια δεν συμπεριλαμβάνονταν στη δίαιτα των ατόμων με σακχαρώδη διαβήτη, μπορούν να παίξουν θετικό ρόλο στη ρύθμιση του ζαχάρου. Συγκεκριμένα, αποδείχθηκε ότι η κανέλα περιέχει μια ουσία που μιμείται την ινσουλίνη, ενεργοποιεί τους κυτταρικούς υποδοχείς της και δρα εντός των κυττάρων σε συνέργεια με την ινσουλίνη. Επίσης, ελληνικές μελέτες έδειξαν πως η προσθήκη ξυδιού στα πιάτα με πολλούς υδατάνθρακες (όπως το ρύζι, τα ζυμαρικά, οι πίτες κ.λπ.) φαίνεται να επιβραδύνει την απορρόφησή τους από τον οργανισμό, με αποτέλεσμα να μην αυξάνεται απότομα, αλλά πιο ομαλά το σάκχαρο, ενώ η προσθήκη ξυδιού στο προ- ύπνου γεύμα μάλλον μειώνει τα επίπεδα γλυκόζης νηστείας σε άτομα με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2, που έχουν καλές τιμές ζαχάρου.

Πρόληψη διαβήτη τύπου 2 & σωματικό βάρος

 

Δεδομένου ότι η μέτρια απώλεια βάρους μειώνει την αντίσταση στη δράση της ινσουλίνης, συστήνεται πλέον σε όλα τα υπέρβαρα και παχύσαρκα άτομα υψηλού κινδύνου για εμφάνιση σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 (με τιμή σακχάρου νηστείας > 100 mg/dl ή με 2-ωρες μεταγευματικές τιμές σακχάρου άνω του 140 mg/dl) και τιμές γλυκοζυλιωμένης αιμοσφαιρίνης (HbA1c) 5,7-6,4%. Για τα άτομα αυτά, ακόμη και μια μέτρια απώλεια βάρους, που δεν ξεπερνά το 7-10% του αρχικού βάρους είναι αποδοτική, πάντα βέβαια σε συνδυασμό με φυσική δραστηριότητα, 150 λεπτά/εβδομάδα π.χ. καθημερινό περπάτημα.