Η αντιμετώπιση του παχύσαρκου ασθενή στο φαρμακείο

Η νόσος

Παχυσαρκία είναι η υπέρµετρη συσσώρευση λίπους στο σώµα. Για την ακρίβεια, εάν το σωµατικό βάρος του ατόµου είναι έως 20% υψηλότερο από αυτό που αναγράφεται στους διεθνείς πίνακες ύψους-βάρους, τότε το άτοµο θεωρείται υπέρβαρο. Εάν είναι πάνω από 20%, τότε χαρακτηρίζεται ως παχύσαρκο.

Το αίτιο της παχυσαρκίας είναι άγνωστο, αλλά ο µηχανισµός πρόκλησης είναι απλός: η πρόσληψη περισσότερων θερµίδων από εκείνες που δαπανώνται.

Η παχυσαρκία είναι µια πολυπαραγοντική νόσος. Συγκεκριµένα, για την εµφάνιση της παχυσαρκίας έχουν ενοχοποιηθεί 7 διαφορετικοί παράγοντες: κληρονοµικοί, µεταβολικοί (ενδοκρινικοί), κοινωνικοί, ψυχολογικοί, αναπτυξιακοί και φαρµακευτικοί. Τέλος, ο βαθµός σωµατικής δραστηριότητας συµβάλλει εξίσου σηµαντικά στη δηµιουργία και την έκταση της παχυσαρκίας.

Η παχυσαρκία αποτελεί παράγοντα κινδύνου για τα καρδιαγγειακά νοσήµατα και το διαβήτη. Σύµφωνα µε κάποιες µελέτες, υπάρχει συσχέτιση µεταξύ παχυσαρκίας και µερικών µορφών καρκίνου. Η παχυσαρκία µπορεί να οδηγήσει σε:

• διάφορες ορθοπεδικές διαταραχές: ο παχύσαρκος είναι επιρρεπής στην οσφυαλγία ενώ και η οστεοαρθρίτιδά του επιδεινώνεται γρηγορότερα, ιδιαίτερα στο γόνατο και την ποδοκνηµική άρθρωση
• διαταραχές της περιόδου: εάν το παχύσαρκο άτοµο είναι γυναίκα, εµφανίζει συχνά διαταραχές της περιόδου –έως και αµηνόρροια– ακόµα και όταν πρόκειται για ελαφριάς µορφής παχυσαρκία
• αυξηµένη εµφάνιση δερµατικών νοσηµάτων: ο ιδρώτας που είναι άφθονος στα παχύσαρκα άτοµα, αποτελεί ένα πρώτης τάξης θρεπτικό υπόστρωµα για την ανάπτυξη βακτηριδίων.

Η αντιµετώπιση της παχυσαρκίας επιτυγχάνεται µε φαρµακευτική αγωγή, µε δίαιτα, µε ψυχολογική υποστήριξη και τέλος µε χειρουργική επέµβαση (περιορισµού του όγκου του στοµάχου), όταν οι προηγούµενες µέθοδοι δεν έχουν αποδώσει τα αναµενόµενα.

Ο ασθενής

• Είναι –λόγω του σωµατικού µεγέθους του– ένας δακτυλοδεικτούµενος ασθενής. Η εµφάνιση του παχύσαρκου αρκετά συχνά δίνει λαβή για κριτική στον περίγυρό του, λόγω των συγκεκριµένων αναγκών του: καταλαµβάνει µεγάλο όγκο «στο διπλανό κάθισµα», είναι συνέχεια ιδρωµένος (λόγω της αυξηµένης απώλειας θερµότητας στην οποία τον οδηγεί η χαµηλότερη σχέση επιφάνειας προς τη µάζα του σώµατος), εµφανίζει συχνά τεράστιους κάλους στα πόδια και τις φτέρνες. Τέλος, ελαφριά ως µέτρια οιδήµατα στα πόδια και τους αστραγάλους είναι συνήθη στην περίπτωση των παχύσαρκων ατόµων.
• Είναι συχνότερα µη πλούσιος και χαµηλής µόρφωσης ασθενής. Έχει παρατηρηθεί ότι τα άτοµα χαµηλότερων κοινωνικών στρωµάτων καταναλώνουν συχνότερα «έτοιµα» φαγητά πλούσια σε θερµίδες (fast food effect). Αντίθετα, οι πλούσιοι προσέχουν περισσότερο τη διατροφή τους στο πλαίσιο που τους επιβάλλει η µόρφωσή τους, αλλά και η προσοχή που δίνουν στην επαγγελµατική και κοινωνική τους εµφάνιση.
• Παρουσιάζει συχνά ψυχολογικά προβλήµατα. Στα παχύσαρκα άτοµα, διακρίνονται δυο κατηγορίες ψυχολογικών προβληµάτων:

• Σύνδροµο της νυχτερινής σίτισης: χαρακτηρίζεται από νυχτερινή υπερφαγία και αϋπνία που ακολουθείται από πρωινή ανορεξία.

Ψυχολογικά προβλήµατα που σχετίζονται µε τη χαµηλή αυτοεκτίµηση του ατόµου. Τα παχύσαρκα άτοµα εµφανίζουν συχνά συναισθηµατικές διαταραχές, λόγω των προκαταλήψεων και των διακρίσεων. Σε µερικά όµως άτοµα –κυρίως γυναίκες –εµφανίζονται ψυχοπαθολογικά στοιχεία: αισθάνονται ότι το σώµα τους είναι «χοντροκοµένο» και απεχθές, αλλά και ότι ο κόσµος τις βλέπει µε εχθρότητα και περιφρόνηση. Σαν αποτέλεσµα, εµφανίζουν δειλία και δεν εντάσσονται οµαλά στο κοινωνικό σύνολο.

Εµφανίζει διάφορα προβλήµατα υγείας λόγω της παχυσαρκίας, προβλήµατα που συχνά οδηγούν σε υποβάθµιση της ποιότητας της ζωής του. Η υπέρταση, η δυσκολία στην αναπνοή, η δυσκολία στη βάδιση (που επιβαρύνεται περισσότερο από τα ρευµατικά νοσήµατα), η συναισθηµατική επιβάρυνση, είναι στοιχεία που ταλαιπωρούν τον ασθενή σε χρόνια βάση.

Ενέργεια φαρµακοποιού

Εάν ο ασθενής δεν έχει επισκεφτεί το γιατρό του:

Εκτιµήστε εάν ο ασθενής είναι υπέρβαρος ή παχύσαρκος.

Βεβαιωθείτε ότι ο ασθενής δεν εµφανίζει πάθηση για την οποία λαµβάνει φάρµακα που:

• Αυξάνουν την όρεξη
• Προκαλούν αύξηση του βάρους λόγω επίδρασης στο µεταβολισµό

Παραπέµψτε τον ασθενή στον ενδοκρινολόγο για να αποκλειστούν µεταβολικά αίτια της παχυσαρκίας (π.χ. υποθυρεοειδισµός)

Συστήστε στον ασθενή να αυξήσει τη σωµατική του δραστηριότητα

Προτείνετε µια στοιχειώδη δίαιτα στον ασθενή, υπό την προϋπόθεση ότι δεν θα επηρεαστεί η αποτελεσµατικότητα της φαρµακευτικής αγωγής που λαµβάνει για άλλες νόσους (για παράδειγµα εάν ο ασθενής λαµβάνει διγοξίνη, δε θα πρέπει να λαµβάνει το φάρµακο µε χόρτα). Κατευθύνετε τον ασθενή σε διαιτολόγο

Εάν ο ασθενής είναι απλά υπέρβαρος, συστήστε του ένα µη συνταγογραφούµενο φάρµακο ή συµπλήρωµα διατροφής για την ελάττωση βάρους. Εάν ο ασθενής έρθει στο φαρµακείο έχοντας ήδη ενηµερωθεί για το ιδιοσκεύασµα, µην του το χορηγήσετε χωρίς να επαναλάβετε προηγουµένως όλους τους παραπάνω ελέγχους και συστάσεις (έλεγχος φαρµακευτικής αγωγής, έλεγχος ενδοκρινολογικός, άσκηση, δίαιτα).

Εάν ο ασθενής έχει επισκεφθεί το γιατρό του

Βεβαιωθείτε ότι ο ασθενής έχει αναφέρει στο γιατρό του το σύνολο των φαρµάκων που λαµβάνει. Με τον τρόπο αυτό, θα βεβαιωθείτε ότι ο γιατρός έχει αποκλείσει τυχόν φαρµακευτική παχυσαρκία

Ελέγξτε τη συνταγή για πιθανές αλληλεπιδράσεις µε άλλα φάρµακα

Βεβαιωθείτε ότι ο γιατρός έχει εξηγήσει στον ασθενή πώς λειτουργούν τα φάρµακα κατά της παχυσαρκίας που του έχει συνταγογραφήσει και τι ανεπιθύµητες ενέργειες εµφανίζουν αυτά. Επαναλάβετε τις οδηγίες και βεβαιωθείτε ότι έγιναν κατανοητές

Ρωτήστε τον ασθενή εάν ο γιατρός του έχει συστήσει δίαιτα και αύξηση της σωµατικής εργασίας.

Συµβάλετε στην παροχή ψυχολογικής υποστήριξης στον ασθενή: Ο παχύσαρκος ασθενής θα πρέπει να βοηθηθεί στην τροποποίηση της συµπεριφοράς του σε σχέση µε τις διατροφικές του συνήθειες:

Προσπαθήστε να βοηθήσετε τον ασθενή να επιβραδύνει το ρυθµό πρόσληψης της τροφής: συστήστε του να τρώει αργά, να πίνει αφθονα υγρά κατά τη διάρκεια της ηµέρας και να αποφεύγει τη νυχτερινή λήψη τροφής.

Παραπέµψτε τον ασθενή για κατάλληλη ψυχολογική υποστήριξη, εάν υπάρχει υποψία ψυχοπαθολογικού στοιχείου.

Σηµεία προσοχής

• Να προσέχετε πολύ τον τρόπο µε τον οποίο «κολακεύετε» τον παχύσαρκο πελάτη σας, στην προσπάθειά σας να τον ενισχύσετε ψυχολογικά. Μη χρησιµοποιείτε κατά συνθήκη ψεύδη (π.χ. τι όµορφος/όµορφη φαίνεστε σήµερα), καθώς ο παχύσαρκος θα το εκλάβει ως υποκρισία. Χρησιµοποιείτε µόνο εκείνους τους (θετικούς) χαρακτηρισµούς για τους οποίους έχετε πειστικά επιχειρήµατα.
• Η ψυχολογία, η γενετική, ο σύγχρονος τρόπος ζωής και η φαρµακολογία µπορούν να εξηγήσουν πολλά από τα «γιατί» της παχυσαρκίας, αλλά όχι όλα: σε σπάνιες περιπτώσεις, η παχυσαρκία µπορεί να οφείλεται σε εγκεφαλική βλάβη, ιδιαίτερα στον υποθάλαµο.
• Μη χορηγείτε αβασάνιστα µη συνταγογραφούµενα φάρµακα και συµπληρώµατα διατροφής κατά της παχυσαρκίας, ακόµη κι αν οι πελάτες σας έρχονται στο φαρµακείο «διαβασµένοι» ως προς τη µάρκα. Θα χρειαστεί να υπενθυµίζετε τακτικά στους υπέρβαρους (και εποµένως δυνητικά –µελλοντικά παχύσαρκους) πελάτες το τρίπτυχο άσκηση– δίαιτα –ψυχική υγεία, µαζί µε το προϊόν αδυνατίσµατος. Δεν πρέπει επ’ ουδενί λόγω να τους καλλιεργηθεί η εντύπωση ότι µπορούν να αυξάνουν το βάρος τους κατά κόρον και στη συνέχεια, µε το όποιο «µαγικό χάπι», µπορούν να επανέλθουν στο φυσιολογικό. Ο οργανισµός διατηρεί την ανάµνηση του πόσο πολύ µπορεί να παχύνει. Μόνο που ο πελάτης ο οποίος διαθέτει ένα τέτοιο οργανισµό, διατηρεί στη µνήµη του επίσης και το ποιος φαρµακοποιός του το έµαθε!
• Στα παχύσαρκα άτοµα, οι µεγάλες µάζες του υποδόριου ιστού που παρεµβάλλεται µεταξύ του περιβραχιονίου, το οποίο χρησιµοποιείται για τη µέτρηση της αρτηριακής πίεσης και της βραχιόνιας αρτηρίας, µπορεί να προκαλέσει εσφαλµένα υψηλότερη τιµή πίεσης, εάν το περιβραχιόνιο είναι συνήθους τύπου. Για να µετρηθεί σωστά η αρτηριακή πίεση, θα πρέπει το πιεσόµετρο να διαθέτει περιβραχιόνιο µε ικανό πλάτος, έτσι ώστε να περιβάλει πλήρως το βραχίονα.