Φαρμακευτικός Κόσμος, Τεύχος #202

Γιώργος Αλεβιζόπουλος MD, PharmD, PhD, Καθηγητής Ψυχιατρικής-Ψυχοφαρμακολογίας, Τομέας Ψυχικής Υγείας και Επιστημών Συμπεριφοράς Παν/κη Ψυχιατρική Κλινική, Γ.Ο.Ν.Κ «οι Άγιοι Ανάργυροι» Ο ι διαταραχές αυτές συνήθως συνδέονται με άγχος και προβλήματα λειτουργικότητας σε κοινωνικές, εργα- σιακές ή οικογενειακές δραστηριότητες. Τα συμπτώ- ματά τους μπορεί να περιλαμβάνουν αλλαγές στη σκέψη, τις αισθήσεις, τον ύπνο, την όρεξη, τα επίπεδα ενέργειας, τη συγκέντρωση ή/και να είναι σωματικά. Οι ψυχικές διαταραχές ταξινομούνται ως κατηγορικές ή διαστατικές και η διάγνωση γίνεται με τη χρήση κλινικών συνεντεύξεων και καθορισμένων κριτηρίων. Οι διαταραχές της ψυχικής υγείας αποτελούν ζήτημα δημόσιας υγείας και είναι παγκοσμίως διαδεδομένες. Περίπου 1 στους 5 ενήλικες πάσχει από ψυχική διαταραχή σε οποιοδήποτε δεδομένο έτος και 1 στους 5 νέους, ηλικίας 13-18 ετών, εμφανίζει σοβαρή ψυχική διαταραχή με ποσοστό επικράτησης κατά τη διάρκεια της ζωής 46,4%. Αν και δεν επηρεάζονται όλοι, ένα άτομο μπορεί να δυσκολεύεται να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις και τις δυσκολίες της ζωής, οδηγώντας σε μείωση της ποιότητας ζωής και επιβάρυν- ση της κοινωνίας. Πολλοί παράγοντες μπορεί να συμβάλλουν στην ανάπτυξη μιας ψυχικής διαταραχής, όπως οι βιολογικοί παράγοντες, το οικογενει- ακό ιστορικό προβλημάτων ψυχικής υγείας, το τραύμα, η μοναξιά, η κακοποίηση, η κοινωνική απομόνωση και οι κοινωνικοοικονομικές διακρίσεις. Οι θεραπευτικές επιλογές περιλαμβάνουν τη φαρμακευτική αγωγή και την ψυχοθεραπεία, στις πάρα πολλές μορφές και σχολές της. Επίσης σύγχρονες θεραπευτικές μέθοδοι με τη βοήθεια ειδικών συ- σκευών αποτελούν μια ακόμη, συνεχώς αναπτυσσόμενη θεραπευ- τική επιλογή. Αν και αυτές οι θεραπείες έχουν δείξει αποτελεσματι- κότητα, πολλά συμπτώματα επιμένουν σε κάποιους ασθενείς, ενώ συνοδεύονται επίσης και από παρενέργειες. Βέβαια οι ανεπιθύμη- τες ενέργειες των ψυχιατρικών φαρμάκων είναι σαφώς λιγότερες από τις αντίστοιχες κατηγορίες πολλών άλλων φαρμακευτικών ομάδων για τις σωματικές νόσους. ΑΝΑΔΥΟΜΕΝΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΕΣ ΘΕΡΑΠΕΙΕΣ Αρκετές φαρμακευτικές εταιρείες αναπτύσσουν και δοκιμάζουν νέα φάρμακα ειδικά σχεδιασμένα για ψυχικές ασθένειες σε διάφορα στάδια κλινικών δοκιμών. Επιπλέον, οι πρόσφατες τάσεις στις φαρ- μακευτικές θεραπείες περιλαμβάνουν την προσοχή στις ψυχικές ασθένειες καθώς και στα σωματικά συμπτώματα και τις ιατρικές καταστάσεις. Η εξατομικευμένη ιατρική, κατά την οποία οι θερα- πείες προσαρμόζονται σε ατομικούς γενετικούς, βιολογικούς παρά- γοντες και παράγοντες του τρόπου ζωής, αποκτά ολοένα και μεγα- λύτερη έμφαση. Η αυξανόμενη κατανόηση του εγκεφάλου και εν γένει του νευρικού συστήματος έχει οδηγήσει πολλούς κατασκευα- στές να διερευνήσουν νέα καινοτόμα μόρια, συστήματα χορήγησης και τεχνολογίες για τη θεραπεία των πολύπλοκων και συστημικών συμπτωμάτων που σχετίζονται με τις διαταραχές της διάθεσης και τις ψυχωτικές διαταραχές. Οι άμεσες και περίπλοκες διασυνδέσεις μεταξύ των νευρώνων του εγκεφάλου και άλλων τμημάτων τόσο του περιφερικού νευρικού συστήματος όσο και του ανοσοποιητικού συστήματος στο σώμα μας ερευνώνται όλο και περισσότερο και εντοπίζονται νέοι στόχοι για φαρμακευτικές θεραπείες. Οι εταιρείες αναπτύσσουν επίσης ψηφιακά εργαλεία υγείας για την ανάπτυξη φαρμακευτικών θεραπειών, συμπεριλαμβανομένων εφαρμογών για την παρακολούθηση της καθημερινής ευεξίας και απομακρυσμένης φροντίδας των ασθενών. Στις Ηνωμένες Πολιτείες και σε μικρότερο βαθμό στην Ευρωπαϊ- κή Ένωση, ορισμένες ρυθμιστικές αλλαγές έχουν διευκολύνει την έγκριση νέων φαρμάκων για τον κάποτε ανεπαρκώς κατανοητό εγκέφαλο και το νευρικό σύστημα. Από το 2009, τόσο ο FDA όσο και ο ΕΜΑ είναι συνεπείς στην απαίτηση νέων και πρόσθετων στοι- χείων αποτελεσματικότητας για όλες τις νέες αιτήσεις φαρμάκων. Επίσης, το 2009, το Ινστιτούτο Έρευνας Αποτελεσμάτων θέσπισε νέα νομοθεσία με επίκεντρο τον ασθενή για την προώθηση περισ- σότερης έρευνας με βάση τις ανάγκες των ασθενών και των παρό- χων περίθαλψης. Η τάση των νέων καινοτόμων θεραπειών είναι να στοχεύουν διπλά τόσο στην ανάπτυξη μορίων προσβλέποντας στην έρευνα των υπο- δοχέων όσο και στην κατανόηση ότι προερχόμαστε από ένα κύτ- ταρο και τις ίδιες πληροφορίες τις μοιράζονται με κάποιον τρόπο πολλά συστήματα του οργανισμού. Οι εξελίξεις στην τεχνητή νοημοσύνη και τις έξυπνες μηχανές αφή- νουν το δικό τους αποτύπωμα στη φαρμακευτική έρευνα. Ο FDA δι- απιστώνει σημαντική αύξηση του αριθμού των υποβολών αιτήσεων φαρμάκων και βιολογικών προϊόντων που χρησιμοποιούν στοιχεία AI/ML τα τελευταία χρόνια, με περισσότερες από 100 υποβολές να έχουν αναφερθεί μόνο το 2021 με αύξηση περισσότερο από 17% κατ’ έτος. Το μικρό αυτό αφιέρωμα στις νέες θεραπείες για τις ψυχιατρικές διαταραχές θα επικεντρωθεί στις κατηγορίες που βρίσκονται στην αιχμή της έρευνας, δηλαδή τη σχιζοφρένεια και τις συναισθηματι- κές διαταραχές. ΣΧΙΖΟΦΡΕΝΕΙΑ ΚΑΙ ΣΥΝΑΦΕΙΣ ΨΥΧΩΣΕΙΣ Οι πρόσφατες εξελίξεις στην κατανόηση της παθοφυσιολογίας της σχιζοφρένειας έχουν αναδείξει την εμπλοκή πολλαπλών συ- στημάτων νευροδιαβιβαστών πέραν του ντοπαμινεργικού και του σεροτονεργικού συστήματος που κυριάρχησαν στη θεραπευτική. Η έρευνα επικεντρώνεται όλο και περισσότερο στο γλουταμινεργικό σύστημα, το οποίο εμπλέκεται στη συναπτική πλαστικότητα και στις γνωστικές λειτουργίες, καθώς και στα GABAεργικά, σεροτονεργικά και χοληνεργικά συστήματα. Επιπλέον, ο ρόλος της νευροφλεγμο- νής, του οξειδωτικού στρες και των ενδοκυτταρικών μονοπατιών σηματοδότησης έχει συγκεντρώσει την προσοχή ως δυνητικοί στό- χοι για νέες φαρμακολογικές παρεμβάσεις. Επιπλέον, η έρευνα σχετικά με τον ρόλο του υποδοχέα 1 που σχετίζεται με ιχνοστοιχεία αμίνης (TAAR1) και του συστήμα- τος ενδοκανναβινοειδών υποδηλώνει ότι αυτές οι οδοί θα μπο- ρούσαν να παρέχουν νέους μηχανισμούς για τη διαχείριση των συμπτωμάτων και τη νευροπροστασία στη σχιζοφρένεια. | Δεκέμβριος 2024 – Ιανουάριος 2025 | 31