Γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση: Συχνή, ενοχλητική αλλά και κάποτε επικίνδυνη

Πρόκειται για μια από τις πιο συχνές παθήσεις του πεπτικού συστήματος, την οποία οι γαστρεντερολόγοι τη συναντούν πλέον όλο και συχνότερα.

Από αυτή πάσχει το 20-25% του πληθυσμού στην Ευρώπη και, ενώ θεωρείται πάθηση που δεν ενέχει κίνδυνο για τη ζωή του ασθενή, εάν δεν αντιμετωπιστεί έγκαιρα και κατάλληλα, μπορεί να προκαλέσει σοβαρές επιπλοκές, μερικές φορές μάλιστα ευθύνεται και για την εμφάνιση καρκίνου στον οισοφάγο.

Ο λόγος για τη γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση (αναγωγή οξέων από το στομάχι προς τον οισοφάγο), το πιο χαρακτηριστικό σύμπτωμα της οποίας είναι ο οπισθοστερνικός καύσος, η γνωστή σε όλους μας καούρα, που εμφανίζεται συνήθως μόλις κάποιος ξαπλώσει αμέσως μετά το φαγητό.

Η παχυσαρκία, ο σύγχρονος τρόπος διαβίωσης και η κακή διατροφή είναι οι βασικές αιτίες που την προκαλούν.

Απώλεια βάρους, καλή διατροφή, αποφυγή κατάκλισης μετά τα γεύματα, πολλά και μικρά γεύματα κατά τη διάρκεια της ημέρας κ.ά., σε συνδυασμό με φαρμακευτική αγωγή, είναι οι βασικότεροι τρόποι αντιμετώπισης της νόσου, ενώ σε πολύ δύσκολες καταστάσεις ο ασθενής μπορεί και να χειρουργηθεί.

Για τη γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση, τη διάγνωση, τα συμπτώματά της, τους τρόπους αντιμετώπισής της και τις αιτίες που την προκαλούν μάς μιλά ο γαστρεντερολόγος Χρήστος Παπαδημητρίου.

Όταν λέμε ότι κάποιος πάσχει από γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση, τι ακριβώς εννοούμε;

Εννοούμε την αναγωγή γαστρικού υγρού από το στομάχι προς τον οισοφάγο. Δηλαδή υγρό (υδροχλωρικό οξύ) που βρίσκεται στο στομάχι για να διασπά τις τροφές ανεβαίνει αφύσικα στον οισοφάγο, σχεδόν σε καθημερινή βάση.

Δεν είναι ακριβώς νόσος, είναι ένα μηχανικό πρόβλημα του πεπτικού συστήματος. Στο σημείο που ο οισοφάγος εισέρχεται στο στομάχι, υπάρχει ένας σφιγκτήρας, μια βαλβίδα, δηλαδή, η οποία, όταν καταπίνουμε, ανοίγει και στη συνέχεια κλείνει για να εμποδίσει το γαστρικό υγρό να ανέβει από το στομάχι στον οισοφάγο. Εάν ο γαστροοισοφαγικός αυτός σφιγκτήρας για κάποιους λόγους έχει χαλαρώσει ή εάν ο ασθενής πάσχει από διαφραγματοκήλη και ο σφιγκτήρας δεν δουλεύει σωστά, το γαστρικό υγρό από το στομάχι πηγαίνει προς τον οισοφάγο.

Όχι, μπορεί να το πάθει και κατά τη διάρκεια της ζωής του, π.χ., γιατί πάχυνε, πήρε πολλά κιλά και η βαλβίδα χαλάρωσε.

Είναι από πιο τις συχνές παθήσεις που συναντούν οι γαστρεντερολόγοι. Τα έλκη που βλέπαμε παλιά έχουν μειωθεί παρά πολύ και πλέον μας επισκέπτονται όλο και πιο συχνά άτομα που πάσχουν από γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση.

Στο σύγχρονο τρόπο διαβίωσης. Οι άνθρωποι τα τελευταία χρόνια παχαίνουν περισσότερο, ενώ στη διατροφή τους συμπεριλαμβάνονται τροφές και ποτά που προκαλούν παλινδρόμηση, όπως είναι λίπη, λάδια, κρασί (ιδιαίτερα το κόκκινο), σοκολάτες.

Το πιο συχνό σύμπτωμα είναι ο οπισθοστερνικός καύσος, το κάψιμο που λέμε πίσω από το στέρνο, που μερικές φορές αντανακλά μέχρι και τη βάση του λαιμού. Ενόχληση που ο ασθενής τη νιώθει περισσότερο το βράδυ μόλις ξαπλώσει. Αυτό συμβαίνει γιατί, όταν κάποιος είναι όρθιος, το γαστρικό υγρό με τη βαρύτητα πηγαίνει προς τα κάτω, όταν ξαπλώνουμε όμως, τότε το υγρό από το στομάχι ανεβαίνει προς τον οισοφάγο, με αποτέλεσμα να έχουμε το σύμπτωμα του καψίματος, της καούρας που λέει ο κόσμος, ή οπισθοστερνικού καύσου όπως αποκαλείται επιστημονικά. Από κει και μετά μπορεί κάποιος να έχει οδυνοφαγία (πόνο όταν καταπίνει) ή δυσφαγία (δυσκολία στην κατάποση) ή μπορεί ακόμα να έχει και προβλήματα στο λάρυγγα (βραχνάδα στη φωνή), βήχα, άσθμα ή συμπτώματα άσθματος.

Η πιο συχνή αιτία είναι η παχυσαρκία. Στα παχύσαρκα άτομα χαλαρώνει ο σφιγκτήρας και αυτά υποφέρουν πιο συχνά από παλινδρόμηση. ’λλη αιτία είναι η διαφραγματοκήλη. Ένα μέρος του στομάχου κάνει μια κήλη μέσα στο τρήμα του διαφράγματος και ανεβαίνει προς το θώρακα, με αποτέλεσμα να καταργείται η βαλβίδα και έτσι πολύ πιο εύκολα το υγρό που βρίσκεται στο στομάχι να ανεβαίνει προς τα επάνω. Συνήθως άτομα που έχουν διαφραγματοκήλη υποφέρουν από γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση.

Κυρίως από τα συμπτώματα, αλλά έχουμε τη δυνατότητα να κάνουμε και εξετάσεις. Αν ο γιατρός πάρει από τον ασθενή ένα πολύ καλό και λεπτομερές ιστορικό, μπορεί να καταλάβει αν πάσχει από παλινδρόμηση. Χρειάζεται όμως ιδιαίτερη προσοχή γιατί εδώ κρύβεται μια παγίδα, που αφορά τον οπισθοστερνικό καύσο και στην οποία πέφτουμε πολύ συχνά. Τον οπισθοστερνικό καύσο μπορεί να τον δώσει σαν σύμπτωμα και η στηθάγχη, η στεφανιαία νόσος. Και γι’ αυτό επισημαίνω ότι χρειάζεται μεγάλη προσοχή από τους γιατρούς στο ιστορικό που θα πάρουν από τον άρρωστο. Μέσα από αυτό μπορεί ο γιατρός να ξεκαθαρίσει αν ο ασθενής έχει στηθάγχη ή αν έχει γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση. Εάν ο πόνος, το κάψιμο που αισθάνεται ο άρρωστος οφείλεται στην παλινδρόμηση, εμφανίζεται όταν είναι ξαπλωμένος, ενώ ο πόνος στην καρδιά εμφανίζεται με την κόπωση, όταν ο άρρωστος ανέβει σκάλες ή ανηφόρα, όταν περπατήσει γρήγορα κτλ.).

Πολλές φορές έχει συμβεί καρδιολόγοι να μου έχουν στείλει αρρώστους οι οποίοι υποτίθεται ότι έχουν κάποιο πρόβλημα με το στομάχι, αλλά παρ’ όλα αυτά να έχουν πρόβλημα με την καρδιά. Και αυτό συμβαίνει γιατί οι νέοι γιατροί δεν παίρνουν λεπτομερές ιστορικό, συνήθως δίνουν στον ασθενή να κάνει εξετάσεις, ενώ πολλές φορές από το ιστορικό μπορείς να μάθεις περισσότερα πράγματα απ’ ό,τι απ’ όλες τις μοντέρνες εξετάσεις.

Μια πρώτη εξέταση είναι η γαστροσκόπηση, που μέσα από αυτή ο γιατρός μπορεί να διαπιστώσει εάν υπάρχουν βλάβες στο βλεννογόνο του οισοφάγου. Γιατί, εάν η παλινδρόμηση συμβαίνει σε καθημερινή βάση ή πολύ συχνά, τότε προκαλεί βλάβες στον οισοφάγο (ερυθρότητα, μικροδιαβρώσεις, μικροεξελκώσεις κ.ά.) και δημιουργείται οισοφαγίτιδα, φλεγμονή δηλαδή του βλεννογόνου του οισοφάγου. Επίσης μια άλλη εξέταση που μπορεί να γίνει είναι η μέτρηση του pH στον οισοφάγο σε 24ωρη βάση. Ένα ειδικό μηχάνημα μετράει το pH, την οξύτητα δηλαδή των υγρών που υπάρχουν στον οισοφάγο. Μέσα από αυτές τις εξετάσεις μπορεί να δει ο γιατρός πόσο σοβαρή είναι αυτή η παλινδρόμηση, πόσο ζημιά έχει κάνει και ποια είναι η αιτία της.

Οι περισσότερες περιπτώσεις αντιμετωπίζονται συντηρητικά με φάρμακα, αλλά και διάφορα φυσικά μέτρα που λαμβάνει ο ασθενής. Πολύ προχωρημένες και δύσκολες περιπτώσεις της νόσου αντιμετωπίζονται και χειρουργικά.

Ένα από αυτά, το σημαντικότερο ίσως, είναι ο ασθενής που πάσχει από γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση και είναι παχύσαρκος να χάσει βάρος. Εάν πάλι δεν είναι παχύσαρκος, πρέπει να φροντίσει να μην πάρει βάρος γιατί, παίρνοντας επιπλέον κιλά, αυξάνεται η ενδογαστρική πίεση στο στομάχι, οπότε ανεβαίνει πολύ πιο εύκολα προς τα επάνω το γαστρικό υγρό. Ένα άλλο φυσικό μέτρο που ο ασθενής πρέπει να γνωρίζει, και έχει πολύ μεγάλη σημασία, είναι να μην τρώει συγκεντρωμένο φαγητό μία φορά την ημέρα. Πρέπει να λαμβάνει μικρά γεύματα τρείς φορές την ημέρα, να μην τρώει ποτέ αργά το βράδυ και να μην πηγαίνει κατευθείαν για ύπνο. Καλό είναι να μεσολαβούν δύο με τρεις ώρες από την ώρα του φαγητού μέχρι την ώρα της κατάκλισης. Επίσης να αποφεύγει το κρασί, και κυρίως το κόκκινο, τη σοκολάτα, τις λιπαρές τροφές γενικώς είτε είναι λίπη από παχιά κρέατα, όπως χοιρινό, αρνί, λουκάνικα κτλ., είτε είναι λάδια. Ένα ακόμα φυσικό μέτρο, εξίσου σημαντικό με τα άλλα, είναι ο ασθενής να κοιμάται με σηκωμένη την πλάτη του κρεβατιού. Όταν αυτό τους το λέμε, εκείνοι συνήθως μας απαντούν: «Γιατρέ, βάζω 2-3 μαξιλάρια και είμαι εντάξει». Δεν είναι όμως έτσι γιατί τα μαξιλάρια απλά σηκώνουν τον αυχένα. Αυτό που ενδιαφέρει εμάς είναι ο θώρακας, ο οισοφάγος, να είναι λοξά. Και αυτό επιτυγχάνεται μόνο εάν τοποθετηθούν δυο τάκοι στα πόδια του κρεβατιού, που βρίσκονται κάτω από το μαξιλάρι, έτσι ώστε το κρεβάτι να είναι λοξό. Το μέτρο αυτό βοηθάει να μην ανεβαίνει από το στομάχι προς τα επάνω το γαστρικό υγρό τη νύχτα. Ίσως, μάλιστα, να είναι πιο σημαντικό ακόμα και από τα φάρμακα γιατί μπορεί κάποιος να το κάνει μονίμως, ενώ τα φάρμακα δεν μπορεί να τα παίρνει μια ζωή.

Υπάρχουν δύο κατηγορίες φαρμάκων για την παλινδρόμηση. Στη μία κατηγορία ανήκουν αυτά που περιορίζουν την έκκριση του οξέος στο στομάχι (σιμετιδίνη, ομεπραζόλη, εσομεπραζόλη) τα οποία προτιμούν και οι γιατροί. Ο ασθενής πρέπει να τα λαμβάνει το βράδυ για να περιορίζεται η νυχτερινή έκκριση του οξέος ενώ μια βραδινή δόση τον καλύπτει όλο το 24ωρο. Στην άλλη κατηγορία ανήκουν τα προκινητικά φάρμακα του στομάχου (μετοκλοπραμίδη), αυτά δηλαδή που βοηθούν να αδειάσει το στομάχι, ώστε να μην ανεβαίνει επάνω το οξύ, και ο ασθενής πρέπει να τα παίρνει πρωί-μεσημέρι-βράδυ, μισή ώρα πριν από το φαγητό.

Ο ασθενής που προσέχει και ακολουθεί σωστά τις οδηγίες του γιατρού του μπορεί να είναι καλά. Εάν όμως κάποια στιγμή νιώσει καλύτερα και σταματήσει τα φάρμακά του, τα συμπτώματα θα επανεμφανισθούν, δεν εξαφανίζονται. Επίσης, εάν κάποιος πάσχει από γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση και έχει διαφραγματοκήλη, αυτή δεν θεραπεύεται, θα την έχει, απλά δεν θα υποφέρει από τα συμπτώματα και δεν θα έχει τις συνέπειες.

Σε καταστάσεις πάρα πολύ σοβαρές, όταν έχουμε έντονες εξελκώσεις, όταν η ζωή των ασθενών γίνεται αφόρητη και τα συμπτώματα δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν συντηρητικά με φάρμακα ή με τα φυσικά μέτρα που αναφέραμε, τότε μπορούν να οδηγηθούν στο χειρουργείο και να κάνουν τις λεγόμενες αντιπαλινδρομικές εγχειρήσεις. Πρόκειται για κάποιες ειδικές χειρουργικές επεμβάσεις που γίνονται στην περιοχή του διαφράγματος και στο θόλο του στομάχου με στόχο να μην παλινδρομεί το οξύ.

Ναι, μπορεί να δημιουργήσει βαριά οισοφαγίτιδα, να κάνει στένωση στον οισοφάγο, οισοφάγο Barrett και να οδηγήσει στην ανάπτυξη καρκίνου. Και δυστυχώς αυτό είναι μια πραγματικότητα. Οι άρρωστοι δεν πάνε εύκολα στο γιατρό γι’ αυτή τη νόσο. Λένε «καούρες έχω, κάτι με πείραξε στο φαγητό, θα περάσει». Βέβαια τα τελευταία χρόνια έχουν ευαισθητοποιηθεί περισσότερο από παλαιότερα.

Μια άλλη ιδιαιτερότητα της παλινδρόμησης, εκτός από την οισοφαγίτιδα, είναι ο λεγόμενος οισοφάγος Barrett. Αυτό συμβαίνει όταν το γαστρικό οξύ ανεβαίνει από το στομάχι προς τα επάνω, ερεθίζεται ο βλεννογόνος του οισοφάγου και σιγά σιγά αντί να είναι βλεννογόνος όπως αυτός του οισοφάγου γίνεται βλεννογόνος όπως είναι αυτός του στομάχου. Έτσι ο οισοφάγος στο κάτω μέρος του έχει αυτόν το βλεννογόνο που λέγεται οισοφάγος Barrett. Τα άτομα που έχουν οισοφάγο Barrett πρέπει να ελέγχονται περιοδικά γιατί πολλές φορές αναπτύσσεται καρκίνος.

Η γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση εμφανίζεται και στα μωρά, αλλά στην πλειονότητα των περιπτώσεων υποχωρεί χωρίς καμιά θεραπεία. Αυτό οφείλεται στην προοδευτική ωρίμαση του μηχανισμού της βαλβίδας.

Εάν τα συμπτώματα είναι πολύ συχνά και καθημερινά. Όταν, δηλαδή, το βρέφος παρουσιάζει πολύ συχνές αναγωγές (γουλιές) μετά το γεύμα. Τότε οι γονείς πρέπει να συμβουλευτούν το γιατρό τους.