Χριστίνα Χατζηδάκη

Εργάζεστε στη Novartiς, πώς ξεκίνησε αυτή η συνεργασία;

H Novartis, συγκεκριµένα το τµήµα καταναλωτικών προϊόντων Consumer Health, ζητούσε «Yπεύθυνο/η εγκρίσεων για τα προϊόντα του τµήµατος». Η θέση απαιτούσε ιδιαίτερες γνώσεις και δεξιότητες µε αρµοδιότητες και απαιτήσεις εκτός των περιορισµένων ορίων της έγκρισης προϊόντων, έτσι είχε παραµείνει κενή για αρκετό διάστηµα. Όταν µε ενηµέρωσαν, το θεώρησα σαν πρόκληση η οποία φυσικά δεν µπορούσε να µε αφήσει αδιάφορη. Έτσι ξεκίνησε η συνεργασία µας.

Ποια είναι η θέση σας σήµερα στην εταιρεία;

Είµαι διευθύντρια του τµήµατος εγκρίσεων στον τοµέα του Consumer Health. Όµως ο τίτλος «Ηead of regulatory affairs and product issues» σηµαίνει πολύ περισσότερα από την ευθύνη της νόµιµης κυκλοφορίας όλων των προϊόντων του Τοµέα αυτού.

Και ποιο ακριβώς είναι το αντικείµενό σας στο τµήµα αυτό;

Περιγραφικά, είµαι υπεύθυνη για τις εγκρίσεις των προϊόντων σε ΕΟΦ, ΓΧΚ, Υπουργείο Ανάπτυξης (Εµπορίου) για τις τιµές. Έχω την ευθύνη των εντύπων και διαφηµίσεων είτε αφορά γιατρούς και φαρµακοποιούς είτε καταναλωτές-ασθενείς και γενικά, όπως ανέφερα, να κυκλοφορούν χωρίς προβλήµατα στην ελληνική αγορά. Συνεργάζοµαι µε το νοµικό τµήµα και το marketing στην επίλυση προβληµάτων που αφορούν τα προϊόντα του τµήµατος.

Επεξεργάζοµαι τα ιατρικά, επιστηµονικά στοιχεία που η έρευνα και ανάπτυξη της εταιρείας στέλνει και συνεργάζοµαι αντίστοιχα µε το τµήµα ιατρικής ενηµέρωσης.

Πρέπει να είµαι ενήµερη για κάθε αλλαγή στη νοµοθεσία και να ενηµερώνω αντίστοιχα τα τµήµατα της εταιρείας. Σε κάθε νέα έγκριση, νέα κυκλοφορία απαιτούνται άριστες συµβουλές και ενηµέρωση των αντίστοιχων τµηµάτων, συνεισφέροντας έτσι σηµαντικά τόσο εµπορικά όσο και επιστηµονικά στην επιτυχία του προϊόντος. Αυτά σε συνδυασµό µε τη συνεργασία µε τα τµήµατα διασφάλισης ποιότητας, φαρµακοεπαγρύπνησης και παραγωγής είναι οι κυριότεροι τοµείς του τµήµατός µου.

Είναι ό,τι ακριβώς χρειάζεται ένας ανήσυχος φαρµακοποιός στην επαγγελµατική του ζωή (γέλιο...). Δράση, αγωνία, εκµάθηση και ικανοποίηση όταν τα αποτελέσµατα δικαιώνουν τις προσπάθειες!

Στη Novartis η επιµόρφωση και η ενηµέρωση στα θέµατα αρµοδιότητάς σου είναι απαραίτητη και σε υποστηρίζουν µε σεµινάρια ή ό,τι άλλο ζητήσεις, κάτι που µου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση από την αρχή.

Εσείς έχετε παρακολουθήσει σεµινάρια;

Αρκετά. Η οµάδα που συνεργάζεται για την προώθηση -διαφήµιση πρέπει να έχει κοινό κώδικα επικοινωνίας.

Σαν φαρµακοποιός θεωρώ ότι είµαι η πιο αρµόδια για το φάρµακο…και ό,τι αφορά το φάρµακο, όπως όλοι οι συνάδελφοι άλλωστε. Όµως η διαφήµιση απαιτεί διαφορετική προσέγγιση και έτσι η παρακολούθηση σεµιναρίων σχετικά ήταν αναγκαία.

Αυτό έγινε σχεδόν άµεσα και, σε συνδυασµό µε την καθηµερινή επαφή και συνεργασία µε τo τµήµα marketing, πιστεύω ότι τα αποτελέσµατα δικαίωσαν όλες τις προσπάθειες. Είµαι τυχερή γιατί έχω πολύ καλούς συνεργάτες, ιδιαίτερα ικανά άτοµα και έτσι µέχρι σήµερα η ανταλλαγή γνώσεων είναι επωφελής για όλους.

Το τµήµα marketing είναι το πιο ζωντανό τµήµα, έχουν κέφι και ενθουσιασµό που πολλές φορές σε παρασύρει.

Ιδιαίτερα όταν λόγω αρµοδιότητας, είσαι υποχρεωµένη να σταµατάς και να ελέγχεις σε σχέση µε τη νοµοθεσία και τον ανταγωνισµό, κάθε βήµα.

Και αυτό εκ των πραγµάτων σάς έχει µεταφέρει ένα πιο συντηρητικό πνεύµα…

Η αλήθεια είναι αυτή. Δεν πρέπει να γίνουν λάθη τα οποία θα δηµιουργήσουν πρόβληµα ή θα επιφέρουν κάποιο πρόστιµο, τουλάχιστον όσο αυτό είναι εφικτό.

Οι συνεργάτες από το τµήµα του µάρκετινγκ λένε µερικές φορές: «µας εξαντλείς και µας δεσµεύεις, ό,τι δηµιουργικό µας το κόβεις».

Παρ‘ όλα αυτά, εξακολουθώ να πιστεύω ότι ένας φαρµακοποιός είναι απαραίτητος στη «διαχείριση» ενός φαρµάκου από τη στιγµή της παραγωγής του µέχρι να το παραλάβει ο ασθενής-καταναλωτής και είναι «δηµιουργικός» όσο και αποτελεσµατικός µε το δικό του «φαρµακευτικό» τρόπο.

Παραµένετε σε αυτή τη θέση από τότε που µπήκατε στην εταιρεία;

Ναι, παρέµεινα σε αυτή τη θέση, αλλά η θέση αναπτύχθηκε, αφού ενσωµάτωσε τοµείς όπως ο έλεγχος διαφηµίσεων, εντύπων, ανάπτυξης προϊόντων κτλ. που δεν υπήρχαν ως σαφώς καθορισµένο αντικείµενο προηγουµένως.

Όταν ανέλαβα, ο κύριος τοµέας ευθύνης ήταν ο Ε.Ο.Φ. και στόχος τα προϊόντα που ήταν συνταγογραφούµενα να µετατραπούν σε ΜΗ.ΣΥ.ΦΑ.

Το Voltaren Emulgel είναι το πρώτο τοπικό µη στεροειδές αντιφλεγµονώδες, που από συνταγογραφούµενο έγινε στην Ελλάδα ΜΗ.ΣΥ.ΦΑ., ιδιαίτερα δύσκολος στόχος για την ελληνική πραγµατικότητα τότε, που έχει αναγνωριστεί στα επίσηµα ευρωπαϊκά περιοδικά του κλάδου των OTC.

Τώρα ασχολούµαι µε όσα ανέφερα προηγουµένως και µε την ανάπτυξη και έρευνα για νέα προϊόντα.

Η γνώµη σας για το καθεστώς των OTC στην Ελλάδα ποια είναι;

Η Ελλάδα είναι από τις λίγες χώρες που εξακολουθούν και ελέγχουν τις τιµές στα µη συνταγογραφούµενα φάρµακα. Πιστεύω ότι είναι και το βασικότερο πρόβληµα αυτή τη στιγµή, για τις εταιρείες που έχουν τέτοια προϊόντα. Είναι ένα προϊόν το οποίο νόµιµα διαφηµίζεται και στο οποίο ελέγχεται εντελώς «παράλογα» η τιµή του µε τον ίδιο τρόπο που ελέγχεται η τιµή του φαρµάκου το οποίο συνταγογραφείται και αποζηµιώνεται από τα ασφαλιστικά ταµεία.

Δε θα ήθελα βέβαια ποτέ να πάψει να ισχύει το «δια χειρός φαρµακοποιού», ότι και αν σηµαίνει αυτό σήµερα.

Από την άλλη, έχουµε το ελάττωµα στην Ελλάδα να θεωρούµε ότι ο ασθενής-καταναλωτής, βρίσκεται σε επίπεδο αντίληψης κάτω του µετρίου. Θεωρούµε, δηλαδή, ότι δεν µπορεί να κάνει ούτε την ελαχιστότατη διάγνωση µόνος του, ενώ στην πραγµατικότητα υπάρχουν περιπτώσεις που ο ασθενής δε χρειάζεται κάθε φορά να πηγαίνει στο γιατρό του, µπορεί και ο φαρµακοποιός να συστήσει κάποια θεραπεία ή πιο απλά ο ασθενής να αναγνωρίσει τα συµπτώµατα και να επαναλάβει τη θεραπεία που στο παρελθόν σύστησε γιατρός.

Εάν αυτό αλλάξει, τότε περισσότερες κατηγορίες φαρµάκων -κατηγορίες µε φάρµακα παλαιά, γνωστά και καταξιωµένα στην ιατρική κοινότητα- θα µπορούν να µετατραπούν σε µη συνταγογραφούµενες.

Πιστεύω ότι αυτό θα βοηθούσε στη σωστή χορήγηση φαρµάκων στην Ελλάδα, ώστε να σταµατήσει, στο µέτρο του εφικτού βέβαια, η ελεύθερη χορήγηση σχεδόν όλων των φαρµάκων χωρίς ιατρική συνταγή, όπως γίνεται σήµερα.

Έχουµε συνηθίσει να συνδυάζουµε το φαρµακευτικό επάγγελµα µε το άνοιγµα φαρµακείου. Η δική σας επαγγελµατική πορεία όµως δείχνει ότι υπάρχουν και άλλες ιδιαίτερα προκλητικές και ενδιαφέρουσες επαγγελµατικές διέξοδοι για το φαρµακοποιό. Αλλά ας γυρίσουµε το χρόνο πίσω… και να πάρουµε τα πράγµατα από την αρχή…

Η πρώτη εµπειρία µου ήταν στην παραγωγή φαρµάκων σε µια ελληνική εταιρεία, τη Farmanic. Από την πρώτη στιγµή που ξεκίνησα στο εργοστάσιο διαπίστωσα ότι αυτό που µε ενδιέφερε ήταν το εργαστήριο. Και έτσι αρχικά εργάστηκα στον ποιοτικό έλεγχο ενώ αργότερα ανέλαβα ως υπεύθυνη. Τότε για πρώτη φορά διαπίστωσα ποιες είναι οι διαφορές µεταξύ φαρµακοποιών, χηµικών και χηµικών µηχανικών στη φαρµακευτική παραγωγή και τον έλεγχο.

Ποιες είναι αλήθεια;

Ως φαρµακοποιοί, διδασκόµαστε στο πανεπιστήµιο φαρµακευτική τεχνολογία, φαρµακευτική χηµεία, φαρµακολογία, αναλυτική χηµεία και άλλα µαθήµατα, που αφορούν τις φαρµακευτικές ουσίες. Έχουµε έστω και θεωρητικά γνωρίσει πώς παράγονται τα φάρµακα, τις δραστικές ουσίες, τα έκδοχα και το πώς αυτά αλληλεπιδρούν µεταξύ τους. Η συνεχής επιµόρφωση κατά τη διάρκεια της επαγγελµατικής µας πορείας, µας τοποθετεί αυτόµατα σε καλύτερη θέση σε σχέση µε τους χηµικούς, χηµικούς µηχανικούς, συναδέλφους που έχουν ευρύτερο φάσµα γενικών χηµικών γνώσεων, αλλά περιορισµένη ή ανύπαρκτη γνώση φαρµακευτικών ουσιών και τεχνολογίας φαρµάκων.

Η συνεργασία µε τους συναδέλφους χηµικούς στη Farmanic πώς ήταν;

Την εποχή εκείνη, σε επίπεδο «αναγνώρισης» υπήρχε πάντα συζήτηση, αντιθέσεις που όµως ξεπεράστηκαν, όταν όλοι αναγνωρίσαµε την όποια «άγνοια» είχαµε και µοιραστήκαµε τις γνώσεις µας. Τους φαρµακοποιούς µας αµφισβητούσαν εξαρχής, µια και το πεδίο ήταν δεδοµένο ότι ανήκε, την εποχή εκείνη τουλάχιστον, στους χηµικούς και στους χηµικούς µηχανικούς. Πιστεύω ότι ήµουν τυχερή µε τους περισσότερους συνεργάτες µου. Αναγνώρισα την όποια καλύτερη γνώση είχαν και αυτοί µε τη σειρά τους τις γνώσεις µου στα φάρµακα. Εµείς ως φοιτητές, έναν αέριο χρωµατογράφο είχαµε δει στο µάθηµα της τοξικολογίας στο πανεπιστήµιο, και πάλι από µακριά. Όµως, το εργοστάσιο είναι ένα πολύ µεγάλο σχολείο σε όλα αυτά.

Η πιο ενδιαφέρουσα περίοδος ήταν όταν αρχίσαµε να δηµιουργούµε νέα φάρµακα, εκεί η συνεργασία απέδωσε καρπούς και η επαφή µου µε το αντικείµενο αυτό µε ικανοποιούσε απόλυτα.

Σε ποιο επίπεδο ήταν η ενασχόλησή σου µε τα µηχανήµατα;

Είναι βασικό να ξέρεις το µηχάνηµα µε το οποίο γίνεται η ανάλυση και η παραγωγή των φαρµάκων. Ο µηχανικός στο εργοστάσιο ήταν συνήθως ένα άτοµο που οι περισσότεροι παρέβλεπαν τη σηµασία του. Τον θεωρούσαν «βοηθητικό εργαλείο» που θα σου βάλει σε λειτουργία το µηχάνηµα, αλλά «ο διευθυντής είσαι εσύ», κάτι που είναι λάθος, ειδικά όταν είσαι νέος. Ευτυχώς είχα την τύχη να συνεργαστώ µε ανθρώπους οι οποίοι είχαν περάσει όλα τους τα χρόνια στα φαρµακευτικά εργοστάσια, ανθρώπους οι οποίοι µε έµαθαν στην πράξη όλα όσα χρειάστηκα για να προχωρήσω. Με ενδιέφερε τόσο πολύ, που σε λίγα χρόνια άλλαξα τοµέα και προχώρησα στην παραγωγή.

Έγινα βοηθός παραγωγής, έπειτα υπεύθυνη παραγωγής και τελικά υπεύθυνη εργοστασίου στη ΦΑΡΜΑΝΙΚ.

Σηµαντικό βήµα για ένα φαρµακοποιό να γίνει υπεύθυνος εργοστασίου, όταν η φαρµακοβιοµηχανία κρατείται από χηµικούς και χηµικούς µηχανικούς.

Σηµαντικότατο, ήταν µια πρόκληση σε συνδυασµό µε το ότι ήµουν και από τις λίγες γυναίκες εκείνη την εποχή τουλάχιστον, γιατί το συγκεκριµένο επάγγελµα ήταν και είναι ως επί το πλείστον ανδροκρατούµενο.

Ως υπεύθυνη εργοστασίου είχα τη δυνατότητα να εκπαιδεύοµαι. Έτσι πήγα στην Ελβετία, µε σκοπό να δω την παραγωγή σε εταιρείες µε τις οποίες συνεργαζόµασταν. Εκεί διαπίστωσα ότι εκτιµούν και προτιµούν περισσότερο τους φαρµακοποιούς στη βιοµηχανία αυτή από άλλες ειδικότητες και ότι τελικά δεν είναι «υποτιµητικό» για ένα φαρµακοποιό να µην έχει φαρµακείο.

Στη συνέχεια;

Στη συνέχεια… όπως οι περισσότεροι συνάδελφοι φαρµακοποιοί, είµαι ανήσυχη, δε µου αρέσει να κάθοµαι, ήθελα να βελτιώσω κάποια πράγµατα στο µέτρο του εφικτού. Ασχολήθηκα µε την εκπαίδευση του προσωπικού, για το πόσο σηµαντικό είναι το φάρµακο και όλα τα στάδια παραγωγής του µέχρι να φτάσει στον ασθενή. Κι αυτό γιατί ενώ υπήρχαν σαφείς οδηγίες, το εργοστάσιο λειτουργούσε χωρίς προβλήµατα, δε δίναµε την σηµασία που εκτιµούσα ότι έπρεπε να δίνεται στην εκπαίδευση του προσωπικού και ιδιαίτερα στο προσωπικό παραγωγής. Ο εργάτης πρέπει να ξέρει κάθε στιγµή τι κάνει και να ξέρει πόσο σηµαντικό είναι κάθε στάδιο παραγωγής µέχρι το τελικό προϊόν.

Με δική σας πρωτοβουλία;

Πιστεύω ότι όλοι κατάλαβαν στο τέλος ότι όσο αυτόµατες και να είναι οι εγκαταστάσεις, όσο κι αν ευηµερούν οι διαδικασίες, πάντα ο ανθρώπινος παράγοντας µετράει πιο πολύ, ειδικά στην περίπτωση αποφυγής ενός λάθους που θα έχει κόστος στην υγεία του ασθενή που θα πάρει το φάρµακο.

Με τα διαγνωστικά πότε αρχίσατε να ασχολείστε;

Μετά από 14 περίπου χρόνια στη ΦΑΡΜΑΝΙΚ, ήµουν ήδη 5 χρόνια υπεύθυνη εργοστασίου, όταν αποφασίσαµε µαζί µε 2 άλλους συναδέλφους να κάνουµε κάτι εντελώς διαφορετικό, να ασχοληθούµε µε το neonatal screening (έλεγχο νεογνών), έναν απόλυτα εξειδικευµένο τοµέα, για τον οποίο υπήρχαν ελάχιστα προϊόντα και πολύ λίγες γνωστές εταιρείες σε όλο τον κόσµο.

Νεογνικός έλεγχος σε ποιο επίπεδο;

Όλες οι προηγµένες χώρες του κόσµου, όταν γεννιούνται τα µωρά, κάνουν εκτός των άλλων ελέγχων, εργαστηριακό έλεγχο για ενδογενή µεταβολικά νοσήµατα. Αυτό είναι µέρος της προληπτικής ιατρικής, η οποία παρέχεται από το κράτος.

Αυτή τη στιγµή γίνεται έλεγχος σε όλα τα µωρά που γεννιούνται στην Ελλάδα, ανεξαρτήτως φυλής, θρησκείας, οικονοµικής κατάστασης. Δεν κοστίζει τίποτα στους γονείς. Όλα τα νοσοκοµεία-µαιευτήρια είναι υποχρεωµένα, µόλις γεννηθεί το βρέφος, να στείλουν δείγµα αίµατος (αποξηραµένες σταγόνες σε ειδικό χαρτί) στο Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού στο Νοσοκοµείο Αγία Σοφία. Εκεί υπάρχει ειδικό τµήµα, που λειτουργεί εδώ και πολλά χρόνια, για τον έλεγχο των µεταβολικών νοσηµάτων.

Συνεργάστηκα µε τη διευθύντρια του τµήµατος τη Δρ Σούλπη, έναν καταπληκτικό επιστήµονα και άνθρωπο, η οποία θεωρώ ότι έχει προσφέρει και συνεχίζει να προσφέρει πάρα πολλά σε όλα τα παιδιά της Ελλάδας, και µου έµαθε όσα ξέρω για τη διάγνωση των νοσηµάτων αυτών.

Συγκεκριµένα ποια είναι τα διαγνωστικά τεστ που ανέπτυξε η εταιρεία σας;

Αναπτύξαµε διαγνωστικά τεστ για έλεγχο φαινυλαλανίνης (PKU), έλεγχο ενζύµου G6PD (γλυκόζη 6 φωσφορική αφυδρογονάση), έλεγχο γαλακτόζης και για MSUD (Marple Syrup Urine Disease). Tα τεστ αυτά ανήκουν στην κατηγορία των ιατροτεχνολογικών προϊόντων (in vitro diagnostics).

Η διαδικασία για να στηθεί η εταιρεία µε τα ιατροτεχνολογικά προϊόντα ποια ήταν;

Τα διαγνωστικά έπρεπε να εγκριθούν και να πάρουν ΙSO από κοινοποιηµένο οργανισµό. Στην Ελλάδα δεν υπήρχε κανένας, και έτσι απευθυνθήκαµε στους Lloyds στην Αγγλία. Επίσης έπρεπε να δούµε τι ίσχυε νοµοθετικά, γιατί η νοµοθεσία στην Ευρώπη άλλαζε και η Ελλάδα δεν είχε εναρµονιστεί ακόµη. Σκέψου ότι µας κατέτασσαν στις χηµικές βιοµηχανίες! Δεν υπήρχαν προδιαγραφές στις µεταφορές των διαγνωστικών τεστ που φέρναµε από το εξωτερικό. Αυτές τέθηκαν αργότερα από την ευρωπαϊκή και ελληνική νοµοθεσία. Παραδείγµατος χάρη, µε την εµπειρία του φαρµακευτικού εργοστασίου, επέµεινα να οριστούν οι σωστές συνθήκες ψύξης στην αναµονή στα αεροδρόµια και παραλαβής για τα διαγνωστικά τεστ, γιατί διαφορετικά ακυρώναµε ή επιστρέφαµε τα προϊόντα.

Τελικά από όλη την πορεία σας στο φαρµακευτικό επάγγελµα ποιες θα λέγατε ότι είναι οι προοπτικές εξέλιξης του φαρµακοποιού πέρα από την ίδρυση φαρµακείου;

Θεωρώ ότι ο φαρµακοποιός έχει πολύ καλές προοπτικές εξέλιξης στη φαρµακευτική βιοµηχανία και δε θα έπρεπε να παραµένει σε καθιερωµένες αντιλήψεις για το φαρµακευτικό επάγγελµα. Η θέση του φαρµακοποιού δεν είναι µόνο πίσω από τον πάγκο του φαρµακείου αλλά και µέσα στο εργοστάσιο, στην παραγωγή, στον ποιοτικό έλεγχο, στα µικροβιολογικά εργαστήρια, σε όλη γενικά τη διαδικασία παραγωγής του φαρµάκου. Γιατί όχι; Το γνωστικό υπόβαθρο υπάρχει, η αγορά έχει γίνει ευνοϊκότερη, αυτό που µένει τώρα είναι η θέληση να ασχοληθούµε µε το καινούριο.