Γαστρεντερίτιδα: Ο μεγάλος εχθρός των διακοπών

Γράφει ο  Αντώνιος Βασιλογιαννακόπουλος, παθολόγος, λοιµωξιολόγος, διευθυντής Β' Παθολογικής Κλινικής στο Ερρίκος Ντυνάν Hospital Center

Η γαστρεντερίτιδα είναι µια αρκετά συχνή πάθηση ιδιαίτερα το καλοκαίρι. Αιτία για αυτήν την εποχικότητα είναι η µεγαλύτερη κατανάλωση φρούτων και λαχανικών, η πόση µολυσµένου νερού σε πικ νικ, κατασκηνώσεις και ταξίδια, η βρώση θαλασσινών κλπ.

Τυπικά εκδηλώνεται µε εµέτους και διάρροια, ενίοτε δε µε µόνο το ένα από τα δύο. Συχνά συνυπάρχει και κοιλιακό άλγος. Διαρκεί 2-3 ηµέρες και έχει καλή πρόγνωση, όµως υπάρχουν περιπτώσεις που έχει προκληθεί βαριά νοσηρότητα ακόµη και θάνατος (π.χ. σε µόλυνση από εντεροτοξινογόνο στέλεχος E. coli).

Πώς εκδηλώνεται;

EMETOΣ / ΝΑΥΤΙΑ

Όταν ένα παθογόνο προσληφθεί μαζί με την τροφή ή το νερό, φθάνει αμέσως στο στομάχι. Πολλά παθογόνα καταστρέφονται στο εχθρικό περιβάλλον του στομάχου λόγω της γαστρικής οξύτητας. Ορισμένα όμως καταφέρνουν να επιβιώσουν, είτε γιατί η λοιμογόνος δύναμή τους είναι μεγάλη είτε γιατί είναι μεγάλος ο αριθμός τους. Αυτά μπορούν να προκαλέσουν κλινική λοίμωξη (γαστρεντερίτιδα).

Ο έμετος και η ναυτία (που προηγούνται της λοίμωξης) είναι ένας προσαρμοστικός μηχανισμός άμυνας με στόχο την αποβολή των παθογόνων. Ο μηχανισμός αυτός ενεργοποιείται συχνά και μπορεί να αποτρέψει την εκδήλωση γαστρεντερίτιδας αλλά, εάν είναι επαναλαμβανόμενος, μπορεί να προκαλέσει και αφυδάτωση. Το χειρότερο σ? έναν ασθενή με ναυτία ή έμετο είναι ότι δεν μπορούμε να χορηγήσουμε από του στόματος νερό και φάρμακα. Αυτός είναι ο λόγος που η ναυτία και ο έμετος πρέπει συχνά να αντιμετωπίζονται φαρμακευτικά με αντιεμετικά.

ΔΙΑΡΡΟΙΑ

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (Π.Ο.Υ.) ορίζει ως διάρροια τρεις (3) ή περισσότερες κενώσεις την ημέρα με υδαρές περιεχόμενο ή μία ασυνήθιστα έντονη δραστηριότητα του εντέρου. Η διάρροια διακρίνεται σε εκκριτική, οσμωτική, αιματηρή, φλεγμονώδη και δυσεντερική.

● Εκκριτική: Υπάρχει αύξηση της κινητικότητας του εντέρου χωρίς ιδιαίτερη ιστική καταστροφή. Συχνότερο αίτιο είναι μια τοξίνη που παράγει ο παθογόνος παράγοντας (π.χ. E. coli, V. cholera). Συνεχίζεται ακόμη και αν δεν υπάρχει πρόσληψη τροφής ή νερού.

● Οσμωτική: Εάν ο ασθενής λαμβάνει υπέρτονα διαλύματα σακχάρων ή αλάτων, προκαλείται εκροή νερού στον αυλό του εντέρου. Παράδειγμα είναι τα υπακτικά φάρμακα, οι υπερβολικές δόσεις μαγνησίου, η βιταμίνη C. Επιπρόσθετα, η σορβιτόλη (γλυκαντικό), όπως και η κατανάλωση φρούτων, μπορεί να προκαλέσει οσμωτική διάρροια σε όσους πάσχουν από δυσαπορρόφηση φρουκτόζης, κοιλιοκάκη ή παγκρεατική νόσο.

● Εξιδρωματική: Στα κόπρανα υπάρχουν αίμα και πύον που συνηγορούν υπέρ ιστικής βλάβης του βλεννογόνου του εντέρου. Παράδειγμα εξιδρωματικής διάρροιας είναι οι λοιμώξεις από εντεροπαθογόνο στέλεχος E. coli.

● Φλεγμονώδης: Όταν υπάρχει σοβαρή βλάβη του βλεννογόνου και εκτός από απώλεια υγρών υπάρχει και απώλεια πρωτεϊνών. Μπορεί να προκληθεί από βακτήρια, ιούς και παράσιτα.

● Δυσεντερική: Εάν το αίμα στα κόπρανα είναι αρκετό, η διάρροια ονομάζεται δυσεντερία. Συνήθως συνοδεύεται με πυρετό, τεινεσμό (επιτακτική ανάγκη για αφόδευση) και πόνο κατά την αφόδευση λόγω διηθητικής βλάβης του βλεννογόνου του εντέρου και του ορθού. Προκαλείται συχνά από τη Shigella, τη Salmonella και την Entamoeba histolytica.

● Διάρροια των ταξιδιωτών: Ένας ξεχωριστός τύπος διάρροιας που είναι συνήθως πολυμικροβιακή και αντιμετωπίζεται με αντιβιοτικά.

Ποια είναι τα συχνότερα αίτια;

● Ιοί (ιδιαίτερα οι Rotavirus, Norovirus, Adenovirus): Μπορεί να προκαλέσουν πυρετό, κόπωση, κεφαλαλγία και µυαλγίες. Η πιο συχνή αιτία γαστρεντερίτιδας στα παιδιά είναι ο Rotavirus, για τον οποίο ωστόσο υπάρχει εµβόλιο που από το 2009 συνιστάται σε όλα τα παιδιά.

● Βακτήρια: Τα συχνότερα είναι το Campylobacter jejuni, το E. coli, η Salmonella και η Shigella. ?λλα συχνά αίτια είναι ο S. aureus και η διάρροια των ταξιδιωτών. Συχνά, αλλά όχι πάντα, για την αντιµετώπιση χρειάζονται αντιβιοτικά.

● Παράσιτα: Συχνότερα αίτια είναι η Giardia lamblia, η Entamoeba histolytica και το Cryptosporidium.

Τι µπορούµε να κάνουµε θεραπευτικά;

Η γαστρεντερίτιδα συχνά εκδηλώνεται µε σφοδρότητα αλλά είναι αυτοπεριοριζόµενη. Η συνιστώµενη θεραπεία είναι ενυδάτωση, ειδική δίαιτα, αντιεµετικά, αντιβιοτικά και αντιδιαρροϊκά σκευάσµατα.

● Ενυδάτωση: Αποτελεί τη βασική θεραπεία και συνήθως γίνεται από του στόµατος. Ενδοφλέβια χορήγηση επιφυλάσσεται σε αυτούς µε µεγάλη αφυδάτωση ή διαταραχή συνείδησης.

● Δίαιτα: Υδρική δίαιτα και προβιοτικά.

● Αντιεµετικά: Η µετοκλοπραµίδη είναι πολύ χρήσιµη από του στόµατος ή ενδοµυϊκά. Η ονδασετρόνη επίσης µπορεί να βοηθήσει υπό ειδικές συνθήκες. Η διµενυδρινάτη είναι περιορισµένης κλινικής σηµασίας.

● Αντιβιοτικά: Δεν χρησιµοποιούνται συχνά στη γαστρεντερίτιδα, αν και συνιστώνται µερικές φορές, εάν τα συµπτώµατα είναι σοβαρά. Αζιθροµυκίνη ή φλουοροκινολόνες είναι οι προτεινόµενες επιλογές.

● Αντιδιαρροϊκά: Χορηγούνται συχνά, έχουν όµως κάποιο κίνδυνο επιπλοκών. Αντενδείκνυνται στους ασθενείς µε αιµατηρή ή εµπύρετη διάρροια. Η λοπεραµίδη είναι το συχνότερα χρησιµοποιούµενο αντιδιαρροϊκό.

Τι πρέπει να ρωτήσετε τον ασθενή σας;

•   Πόσες ηµέρες έχετε διάρροια;

Αν ο ασθενής απαντήσει πάνω από 3 ηµέρες, πρέπει να παραπέµψετε στο γιατρό.

•   Έχετε πυρετό ή/και αίµα στα κόπρανα;

Αν όχι, συστήστε ενυδάτωση, δίαιτα και αντιδιαρροϊκά.

Αν έχει αίµα στα κόπρανα, παραπέµπετε σε γιατρό.

Αν έχει πυρετό και είναι ταξιδιώτης, µπορεί να ξεκινήσει αζιθροµυκίνη ή κινολόνες και να επανεκτιµηθεί.

Αν έχει πυρετό και δεν είναι ταξιδιώτης, παραπέµπετε σε γιατρό.

•   Μπορείτε να πιείτε υγρά ή όχι λόγω εµέτων;

Αν ναι, συστήστε ενυδάτωση.

Αν όχι, χορηγήστε αντιεµετικά και συστήστε ενυδάτωση.

Προσοχή!

Αν ο ασθενής είναι πολύ αφυδατωµένος, χρόνια πάσχων ή παιδί µικρότερο των 5 ετών, πρέπει να παραπέµπετε στο νοσοκοµείο.